Воҷиб омад сипас аз қавли андари ҳавоси зоҳиру ботин , сухани гуфтани андари ҷисм , аз баҳри онкии ончии мар ӯро нафас ба ҳавос зоҳир ёбад ҳама ҷисмаст , ҳар чанд гуруҳе аз мардумони ҳамеи чунон занн баранд ки чизҳо аз маҳсусот на ҷисмаст , чу рангу буиу нуру ҷузи он . Ва қавли ҳақ ва куллӣ онаст ки маҳсусоти ҳама ҷисмасту ончии ҷисми мар ӯро бар гӣрандааст ҳама аз ҷисмасту сифоти латоифи ҳама дар хур ксоиФ нест ва ҳам чунонкии сифоти ончӣ на ҷисмаст ҷисм нест , раво нест ки ончии сифот ҷисмаст , на ҷисм бошад . Пас дониш ки сифати нафас латифаст ки на ҷисмаст , ночор на ҷисмасту сиёҳӣ ки он сифати ҷисм касифаст ки он ҷисмаст , на нафасаст , ночор ҷисм бошад . Ва лекин аз ҷисми ҷзўҳост ки ҳиси мари онро андари наёбаду лекин ( ақл ) ба далоил донистааст ки он ҷисмаст , чунонкӣ ба ҳис ёфта нашавад ки буи аз чизи бўё – чу машку кофуру ҷузи он – ҷисмаст каз ваии ҳаме ҷудо шавад то ба мағзҳои бўиндгон бирасад , лекин ақл донад ки ҳости бўиндаҳро табиат бухорасту мари бухоротро ёбаду буи аз машку ҷузи он бухорӣаст каз ан ҳаме бархезаду андари ҳаво ҳаме равад ( то ҳости бўиндаҳи мар ӯро ба ҳам ҷинсӣ ки бо ӯ дорад ҳаме биёбад , ва ҳам инаст ҳоли рангҳоу мазаҳоу ҷузи ону ҷисм ) мар ӯро бар гӣрандааст .

Ва табоиъён гуфтанд ки ҷисм дуаст : яке ( аз ӯ ) табиӣасту дигари таълимӣ . Аммо ҷисми табиӣ онаст ки мавҷӯд (аст ба феъл ва ба зоти хеш зоҳираст )у макон гирасту миқдорӣ аз ӯ бо дигари миқдории андари макони миқдор хеш нагунҷад . Ва аммо ҷисм таълимӣ гуфтанд онаст ки ( андар ваҳмаст ва ба феъли мавҷӯд ) нест ва ба ҳис андар наёяд , ва он чунонаст ки муҳандисон гӯйанд : нуқтаи моя ҷисмаст ва ӯ чизеаст ки мар ӯро андари дирозоу паҳно (у боло баҳра нест ва чу ) мари нуқтаҳоро бар асари якдигар тартиб кунем ва бипайвандем , аз он хаттӣ ояд ва ду сари хати ду нуқта бошад , ва гӯйанд ки хатаст онкӣ ( мар ӯро дирозосту паҳно ) ва болояш нест , ва гӯйанд ки чу мари хатҳоро ҳам паҳлавӣ якдигар бунаем , аз ӯ сатҳ таркиб ёбаду сатҳ онаст ки мар ӯро дирозоу паҳно (асту лекин жарфаш нест ) чу рӯй таҳта , ва чу мари сатҳҳоро бар якдигар бунаем , аз ӯ ҷисм ояд ки мар ӯро дирозоу паҳно ва боло бошад ва ин таълимӣаст ( ва ) ваҳмӣ . Воин ҷисм ( аз нуқтаи ҳаргизи мавҷӯд ) нашаваду андар ҳис наёяд , аз баҳри онкии қоидаи ин сухан онаст ки ҳаме гуяд : таркиби хат – кӯ дарозаст – аз нуқта Эйаст ки мар ӯро дирозо нест ва ( на паҳноу Фрохо ) ва на жарфо , ва маҳол бошад каз ончии мар ӯро ҳеҷ дарозӣ набошад , чу аз ӯ бисёр фароҳам наҳй , аз ӯ чизе дароз ояд , ва раво нест каз ду чиз аз як ( навъ ) ки андари он навъи маънӣ ӣӣ набошад аз маъонӣ , чу ба ҳам фароз оянд , маънӣ ба ҳосил ояд , чунонкӣ чу ду ҷузв аз об ки андар ӯ хушкӣ ( нест ) , чу ба ҳам фароз ( оянд , ) раво нест ки хушкӣ ба ҳосил ояд , пас ҳам чунин аз он нуқтаҳо ки мари ҳеҷро аз он баъдӣ нест , раво набошад ки хат бо баъд ояд . Ва ҳам инаст сухан ( андари сатҳ ) ки гуфтанд : ӯ чизеаст дарозу паҳн ва мураккабаст азхтҳоӣ ки мар ҳар якеро аз он дарозӣаст ва паҳно нест албата . Бал ( ки ) ин сухан аз он сухан ки ( андар ) таркиби хат аз нуқта гуфтанд , маҳол тараст , аз баҳри онкӣ агар сатҳ дирозо ёфт бдонкаҳи таркиб аз хат ёфт кӯи дароз буд , раво буд ,у лекини паҳно аз куҷо ( ёфт ) чу таркибаш аз чиз ҳоӣ омад ки мари онро ҳеҷ паҳно набӯд ? ва агар ончӣ аз чизҳои бе ҳеҷ паҳно таркиб ёбад воҷиб ояд ки паҳновар бошад , низ лозим ( ояд ) ки ончӣ аз чизҳои бодарозӣ мураккаб шавад , бе ҳеҷ дарозӣ ояд . Вази ин ҳукм ки эшон карданд , сатҳ ки таркиб ӯ аз чизҳои дароз бе ҳеҷ паҳно ( омад , ) воҷиб ояд ки паҳноварӣ бошад бе ҳеҷ дарозӣ , ва ин маҳоласт , пас он қавл ки маҳолро воҷиби орад , маҳоласт . Ва ҳам инаст сухани андари ҷисм ки гуфтанд : ӯ мураккабаст аз сатҳҳо ки мар ӯро дирозо ва паҳносту жарфяш ҳеҷ несту лекини ҷисми дароз (у паҳн ) ва жарфаст , ва ин суханӣаст ки мари таълимро шояд на мар ( таҳқиқро . )

Ва мо гӯйем ки мавҷӯдоти олам ё ҷавҳараст ё арзаст . Ва ҳади ҷавҳар онаст ки ба зоти хеш қоимасту аздодро андари зоти хеш ( пазирндааст ) ва бидон аз ҷавҳарят – ки он қоим ба зотаст – ниўФтодаҳасту вуҷӯд ӯ ба зот ӯст на ба дайгарӣ . Ва арз онаст ки андари чизе ( дигар ) мавҷӯд (асту мари он ) чизи дигарро ба манзалат ҷузв несту мари арзро ба зоти хеш бедайгарӣ қиём нест . Ва ҷавҳар ба ду қисмаст : яке аз ӯ ҷисмонӣасту дигари рӯҳонӣ . ( аммо ) ҷавҳари ҷисм онаст ки мар ӯро кнорҳост ва ба се ҷониб кашидагӣ дорад – аънии дирозоу паҳноу жарфо –у андари миқдорӣ на бе андозаи маҳдӯд (аст ) ва маҳсӯрасту мар ӯро миёнау кнорҳост ва рӯйҳои берӯнӣ ба гирд ӯ андар омадааст . Ва ҷисмии мари дигари ҷисмиро андари ҷой хеш нагузорад ки бияёду миқдорӣ аз ӯ ҷои ду миқдори хеши натавонад гирифтану андари як вақт аз ӯ ду сӯрат мухолиф наёяду қӯт ӯ ( андар ) пазируфтани эъроз ки дар хур ӯст аз сардӣу гармӣу сиёҳӣу сипедӣу ҷузи он бениҳоят нест – аънӣ ки чу оҳан ба ғояти гарм ( шуд , ) низ гармтар аз он нашавад ва чу оби яхи баст , низ сардтар аз он нашавад –у ҷисми мари эърози хешро ба ниҳоятии пазирад . Вази хосияти ҷисм онаст ( ки ростааст мари пайвастану гусастанро ба дафъот бениҳоят . )

(у вуҷӯди ҷавҳари ҷисм ба ду маънӣаст : яке аз ӯ он маънӣаст ки ) ҷисми бадви пазирои эъроз шудааст (у мари онро мода гӯйанд ва ҳиўлӣ гӯйанд ва он маънӣ бар ) таҳқиқи қӯтии феъл пазираст , бар мисоли сим ки андар ангуштарӣаст ,у дигари он маънӣаст ки ҷисм ( бидон маънии феълӣ ки ба ҷисм ) махсӯсаст падедор омадаасту мари он маъниро сӯрат гӯйанд ва он бар таҳқиқ қӯтӣаст каз фоили андари мунфаили падед ( ояд , чу сӯрати ангуштарӣ ки ) аз заргари андари ангуштарӣ (аст . ) пас ҷисм ҷавҳарӣаст мураккаб аз ин ду маънӣ ки номи яке ҳиўлӣаст ки он қӯтии феъл пазираст (у дигари ном сӯратаст ки он ) қӯтӣ тФъилӣаст . Ва гуруҳе аз аҳл табоиъ гуфтанд ки ҷисми андари зоти хеш ҳар чанд ки мураккабаст аз ҳиўлӣу сӯрат , ( мари ҳиўлиро бар сӯрат ба ) ҷавҳарят фазласт , аз баҳри онкии сӯрати бадви қоим шудааст . Ва гуфтанд : сӯрати мари ҳиўлиро ба манзалат арзаст ( мари ҷавҳарро , ва чу ) арз ба ҷавҳар ҳоҷатмандаст андари қиёму зуҳӯри хешу ҷавҳари андари вуҷӯд ( ва ) қиём (у зуҳӯр ) хеш ( аз арз ) бениёзаст , арзи сазовори шараф ҷавҳарят нест . Ва ҳам ин аст гуфтаанд ҳоли ҳиўлӣу сӯрат ,у бештар аз аҳли табоиъ бар ин қавл истодаанд ва фарқ накардаанд миёни арзу сӯрат .

Аммо қавли ҳақ онаст ки бадоне ки ҳам чунонкии зуҳӯри эъроз ба миёнҷии қиём ҷавоҳираст , вуҷӯду қиёми ҷавоҳир низ ба вуҷӯду зуҳӯр эърозаст андари ҷавоҳир ,у ҷуфткунанда ҷавҳар бо арзу ҳиўлӣ бо сӯрат , мари сӯратҳороу эърозро асбоби вуҷӯду зуҳӯри ҷавоҳиру ҳиўлёт гардонидаасту мари ҷавоҳиру ҳиўлётро ба бақои эърозу сувари андари эшон боқӣ кардааст . Ва мари якеро аз ин ду ҷуфт бе ёри хеш вуҷӯд нест , бал ки ҳануз вуҷӯди сӯрат бе ҳиўлии мумкинтар аз вуҷӯд ҳиўлӣаст бесӯрат , аз баҳри онкии сӯрат ба фоили хеш қоимасту андари нафас мавҷӯдаст беҳиўлӣ ,у вуҷӯди ҳиўлӣу Модат бесӯрат мумтанеъаст , бал ки ҷавҳари худ ба ҳақиқат сӯратаст ( на Модат , аз баҳри онкии шарафи Модат ба сӯратаст . ) ва низ феъл аз мураккаботи табиӣ аз сӯрат ояд на аз Модат , чунонкии мари оташро феъли ҷавҳарии равшанӣ ва гармӣасту равшанӣу гармии андари оташи сӯрат ҳои ӯйанд , пас сӯхтану равшан кардан аз сӯрати оташ ҳаме ояд на аз ҳиўлии оташ , аз баҳри онкии ҳиўлӣ ( оташ ) ҳамон ҳиўлӣаст ки мари оби рост . Ва чу пайдо шуд ки феъли мари сӯратҳо рост , зоҳири гашт ки ҷавҳар ба ҳақиқат сӯратаст на Модат . Аммо ҳоҷати сӯрат ба Модат аз баҳри зоҳир шудан сӯратаст андар ӯ , но аз баҳри бақоӣ сӯратаст бадв . Ва далел бар дурустии ин қавл онаст ки андари мо ҳам Модатаст ва ҳам сӯрат , вмодти андари мо табоиъасту табоиъ аз таркиби мо пайваста ба таҳлили берун шавандааст –у далел бар берун шудани табоиъ аз ашхоси мо ба ҳамаи вақтҳо , ҳоҷатманд шудани мост ба ғизо сипас аз бениёзӣ ки он гуруснагии мост сипас аз сирӣ – ва ин Модат ки андари мости зер сӯратасту Модати ҳамвор гурезандааст аз ин таркиб ва ҳар вақт ки аз ин Модати чизе берун шавад , мо ба ғизои бадали онро ба ҷой ӯ бунаем . Пас сӯрати мо боқӣасту Модати дигар ҳаме шавад , бар мисоли хонае каз бисёр хиштҳо бар оварда бошанд ва ҳар соъатии хиштӣ аз он ҳамеи беруни гирндшу дигари хиштӣ ба ҷои он ҳаме ниҳанд то ба муддатии наздики ин ҳамаи хиштҳо бадал карда шўдўи сӯрати хона ба ҳол хеш бошад .

Ва аммо фарқ ба миёни сӯрату арз онаст ки чу сӯрат аз ҷавҳар зоил шавад , ҷавҳар аз ҳоли хеши баргардаду ҷавҳари мари он номро ( ки дорад ) бадви мустаҳаққ шудаасту феъл ( аз ) ӯ бидон сӯрат ҳаме ояд ва ба ( завол ӯ ному феъли ҷавҳар аз ӯ зоил шаваду ҷавҳар бар ҳол хеш намонад ,у арз онаст ки чу аз ҷавҳар ки андар ӯст зоил ) шавад , ҷавҳар бар ҳол хеш бимонад . Ва сӯратҳо баъзе сноъӣаст ва баъзе илоҳӣаст . ( аммо сӯратҳои сноъӣ чу сӯрати шамшеру сӯрат ) ангуштарӣаст ки андари оҳану сим ба санъати мардум омадааст . Ва ин ду сӯрати мари ҳомилон ( хешро ном ва феъл додаанд ) ва мумкинаст ки ин ду сӯрат аз он ду ҳомил зоил шаванд . Ва он оҳан ки андар шамшераст ва он сим ки андари ангуштарӣ (аст , мари номи ангуштарӣ )у шамшерро ( ва ) мари падед омадан ду феълро ки бадишон махсӯсаст аз баридану меҳр кардану пероя бӯдан ( мари ангушти мардумро , мустаҳаққ ) ҷузи бад-ӣни ду сӯрат нагаштаанд ки андари эшон омадааст . Пас ин ду сӯрат ҳоанд мари ин ду гавҳарро чу ( яке шамшер бошад ва яке ) ангуштарӣ ( бошад ) , ва эърозанд андари оҳану сим . Набинӣ ки чу ин ду сӯрат аз он оҳан ва ( аз он ) сим бархезанд , на мар ( онро сипас аз он шамшер ) гӯйанд венаи мари инро ангуштарӣ гӯйанд , бал ( ки ) он оҳанӣ бошад ва ин симӣ ( бошад ? ) пас сӯрати шамшеру ангуштарии мари шамшеру ангуштариро сӯрат ҳоанду андари оҳану сими арз ҳоанд , ва ҳам чунин оҳанӣу симии андари оҳану сими сӯрат ҳоанд илоҳӣу андари ҷисми арз ҳоанд . Ва ин ду сӯрати илоҳии мари он ду миқдори табоиъро аз оҳану сим шараф додаанд , ҳам чунонкии он ду сӯрати сноъии мари он ду миқдори оҳану симро шараф додаанд .

Ва тӯлу арзу умқи андари ҷисми сӯрат ҳоанд , на эърозанд . Набинӣ ки ҷисми бадишон ҷисмаст ? ва ин се сӯрати мари ҷисмро он феъл додааст каз ӯ ҳаме ояд аз пазируфтани сӯрату пайвастану гусастан ,у ончии мари чизеро феъл диҳад , фоил бошад мар ӯро , чунонкии гуфтеми андари сӯрати шамшеру ангуштарӣ . Ва ин се сӯрат , сӯратҳои авваланд ки мусаввирот аз сӯратҳои дувуми бадишон боз гирданд , чу бозгаштани шамшер аз сӯрати шамшерии сӯии сӯрати оҳанӣ , вази сӯрати оҳании сӯии сӯрати ҷисмӣ . Пас шамшерии андари ҳиўлии сиўми андар сӯратасту андари оҳани дувум сӯратасту ҷисмии нахустин сӯратаст ки мар ӯро завол нест . Пас ғалат карданд он гуруҳ ки гуфтанд : сӯрат арзӣаст ва ба ҷавҳарят сазовор нест , бал ( ки ) сазовори ҷавҳарят Модатаст . Пас гӯйем ки тӯлу арзу умқи сӯрат ҳоӣаст илоҳии мари ҷисмро ки Модати хешро ғарқа кардаасту мари ҳиўлиро фурӯ гирифтааст ва он мураккаб ки сӯрат ӯ мари Модати хешро фурӯ гирифта дораду вуҷӯди модтш бадв бошад , нигоҳи дорандаи Модат хеш бошаду Модат ӯ аз ӯ беруни натавонад шудан ,у Модат аз сӯратҳои ( арзӣ ) берун шавад , чунонкии гуфтем аз берун шудани Модатҳои мардуми мураккаб аз таркиб ӯ ва бадал ёфтан ӯ мари онро аз ғизо . Ва ( сӯрат ) офтобу сӯрати фалаки мари офтобу фалакро – аънии мари он ҳиўлиҳоро ки ин ду сӯрат бар онаст – аз он сӯратҳост маи мари Модати хешро ғарқа кардаасту нигорандаи Модат хешанд ва ин сӯратҳои илоҳӣаст .

Он гоҳ гӯйем ки ( ҷисми нахустин қисмат ба ду қисм шавад : якеро аз ӯ табиӣ гӯйанду дайгариро нафсонӣ гӯйанд . Аммо ҷисми табиӣ онаст ) ки мар ӯро қӯти илоҳии ҷнбонндаҳ (у қаҳр кунандааст беолатӣ бар се ҷиҳат ) ё ба се ҳаракат . Ва ҷисми табиии андар пазируфтан ин қӯти қаҳркунанда илоҳӣ ба се қисмаст : яке онаст ( ки номи он қӯти қаҳркунанда )у ҷнбонндаҳ ӯ гаронӣаст ки хоку об ба қӯт аз ин қаҳркунанда сӯии миёнаи олами гроиндаҳ ва ( ҷанбндаанд ,у дигар ) қисм аз ҷисм онаст ки номи он қӯти ҷнбонндаҳу қаҳркунанда ӯ сабукӣаст ки оташу ҳавои бад-ӣни қӯти сӯй ( ҳавошии олам бар шаванда ва ) мутаҳарриканд , ва се дигари қисм онаст ки қаҳркунандау ҷнбонндаҳ ӯ ба миён ( ин ) ду қӯт истодаасту мари гавҳари он ( гурезандаро аз маркази олам ) сӯии ҳавошӣ ӯу мари гавҳари ани гроиндаҳро аз ҳавошии олами сӯии марказ ӯ гирд гирифтааст ба ҳаракати астдорт ( ки мар ӯ рост ) ва он фалакаст ба ҳамагии хеш . Ва аммо ҷисми нафсонӣ онаст ки мар ӯро қӯт ҷнбонндаҳаст аз тақдири илоҳӣ ба олатҳоӣ бар ҷонибҳои мухталиф . Вази он қӯти илоҳӣ ки ( мар ) аҷсоми нафсониро ҷнбонндаҳаст , нахусти қӯти ғизо кушандааст ки он мари наботро ба ду олат – каз ӯ яке бехасту дигар шохаст – ба ду ҷониби мухталиф – каз ӯ яке зерасту дигар зибраст – ҳаме ҷанбанд , чунонкии бех ӯ сӯии маркази олам фурӯ шаваду шохаши ҳамеи сӯии ҳавошии олам бар шавад . Ва ҳамон ҷнбонндаҳаст ки ба тадбири илоҳии мари ҳайвонро ба дасту пойу дигари олат ки дорад , ба ҷонибҳои бисёр ва ба ҳаракоти гӯногӯн ҳаме биҷунбанд . Ва ҳар ҷавҳарии ҷисмонӣ ки он нафсонӣаст , ночора табиӣаст , аз баҳри онкӣ ҳар ҷисмӣ ки мар ӯро ҳаракат нафасӣ ҳаст ба ҷонибҳои мухталиф , аз он табоиъи чаҳоргона мураккабасту мар ӯро аз ҳаракот ки мари табоиъи рост низ ҳаст . Ва на ҳар ҷавҳарии ҷисмонӣ , нафсонӣаст , аз баҳри онкии мари табоиъро ки ҳаракот табиӣ доранд , ҳаракот мухталиф нест .

Пас гӯйем каз ҷисми табиии ончӣ ба анвоъи ҳаракот ба ҷавониби мухталиф мутаҳаррикаст бо ҳаракоти табиӣ ки андар ӯст , ночораи мар ӯро нафасӣаст ки мар ӯро он олат додааст ки бидон ҳаме ба ҷавониби мухталиф ҳаракат кунад , ва донем ба ҳақиқат ки аз ҷумлагии ҷисми ончии мар ӯро олатаст ки бидон ба ҷавониби мухталиф ( ҳаме ) ҳаракат кунад бо ҳаракоти табиӣ ки дорад , тамомтару шариф тараст ва ба мартабат бартараст аз ҷисмӣ ки мар ӯро ҷузи ҳаракоти табиии дигар ҳаракатӣ нест , ва ин камолу шарафу мартабати мари ҷисми нафсониро аз нафасаст , пас пайдо шуд бад-ӣни шарҳ ки ҳади нафаси камоли ҷисми табиӣ бо олатаст , чунонкии ҳукамои дайн ( ҳақ ) гуфтанд . ( ва ин хостем ки баён кунем мари ин қавли муҷмалро ки гуфтаанд ки нафаси камоли ҷисми табиӣ бо олатаст . )

Ва чу гуфтем ки ҷисми табиӣ онаст ки мар ӯро қӯти илоҳии қаҳркунанда ва ҷнбонндаҳаст ба се ҷонибу аҷсом ба се қисмат бидон қӯти ҷнбонндаҳ табиӣ гаштаасту табъи номи он қӯтаст ки ҷнбонндаҳ ҷисмасту ҷисми бад-ӣни се ҳаракат мутаҳаррикаст , ҳаме донем ки ҳаракат ҳар қисмӣ аз он на ба зот ӯст , бал ( ки ) ба хост қоҳираст , чаҳ агар ҳаракати ҷисм ба зот ӯ будӣ , ҳамагӣ ӯ ба як ҳаракати мутаҳаррик будӣу ҷисми ҳамаи як навъ будӣ . Пас гӯйем ки табъи он қӯтаст ки ҳаракат ҷисм бадвасту табъи оғози ҳаракат ҷисмаст , аз баҳр онкӣ гуфтанд ҳукамо ки табиати оғоз ҳаракатаст мари ҷавҳари ҷисмониро , ва чу ба боб ҳаракат расем аз ин китоб , сухани андар ӯ тамоми бигӯем ва баён кунем каз ҳаракати ҷисми ончии мар ӯро табъ ҳаме гӯйанд , қисираст ( то мари касонеро ки майли сӯии қавл даҳрён доранд , ба бурҳон ) ақлии ҷаҳли даҳрён зоҳир кунему ҳақро чу офтоб бадишон бинмоӣем . Ва бад-ӣни шарҳ ки бкрдим , зоҳир ( шуд ки ҷисм мураккабаст аз ҳиўлӣу сӯрат ) ки сӯрат ӯ мари ҳиўлиро ғарқа кардаасту мари ҳиўлиро аз ин сӯрати берун шудан нест . Ва ин мураккаб ки ( ҷисмаст , ороста омадааст ) мар пазируфтани дигари сӯратҳоро ва ҳар сӯратӣ ки ҷисми мар ӯро сипас аз ин сӯрати нахустин пазирад , мар ӯро ба манзалат ( арзасту ҷисм аз зер ) он сӯратҳо берун шавандаасту бад-ӣни сӯрати нахустин бозгрдндаҳаст , чунонкӣ гӯйем ки сӯратӣ ки он обӣ ( ё оташӣаст андари ҷисм , ) ҳар чанд ки он сӯратӣ зотӣаст мар ӯро ( ва ) феъл аз ӯ бидон сӯрат ҳаме ояд , он сӯрати мар ӯро ба манзалати арз (аст чу азоФт ) он ба сӯрати нахустин ҷисм карда шавад ки ҷисмро ҷисмӣ бидонаст , азбҳри онкӣ ( он ) сӯратҳо андари табоиъи бадал шавандааст ва ҳар ( ҷузвӣ ) аз оташ ки гарм ва хушкаст , ( чу ) гармӣ ӯ сард шаваду хушкӣ ӯ тар шавад , он ҷузв аз оташ об гардаду лекини он ҷузв ( аз сӯрат ) ҷисмӣ берун нашавад , аз баҳри онкии сӯрати ҷисмии мари ҳиўлии нахустинро ғарқа кардаасту вуҷӯд ҳиўлӣ бадваст . ( ва низ ) гӯйем ки ҷисм ҷавҳарӣаст феъли пазирад ва феъл набошад андари ҷисми магар ба ҳаракат , пас ҷисми пазирнда ҳаракатаст (у ончӣ ) пазирнда ҳаракат бошад , мар ӯро ба зот ӯ ҳаракат набошад , чунонкии ончии равшанӣ пазир бошад , мар ӯро равшаноӣ набошад . Пас мари ҷисмро ҳаракат нест , бал ( ки ) ҳаракат ӯ ба чизе дигараст . Пас воҷибаст бар асрқўли андари ҷисму ақсоми он , сухани андари ҳаракату анвоъ он гӯйем . БтўФиқи аллоҳи таъолӣ .