Қоли аллоҳи таъолии волҳкми илоҳи воҳид .

Абуҳурираи разии аллоҳ анҳу гуяд ки расӯли слии аллоҳи алайҳ вслм гуфт , мардӣ аз пешинагони ҳеҷ чиз накарда буд , магари онки тавҳид дуруст карда буд пас васият кард аҳли хешро ки чун бимирами мробсўзиду бсоӣид ва нимӣ аз тани ман ббод бардаед , андари биёбону дигари нима бдрё афканед рӯзӣ ки боди ҷаҳд , чунон карданд ки гуфта буд худованди таъолии втқдси бодро гуфт ончии ббрдии бози ор , биоварад , ӯро гуфт зиндаи гирд , зинда шуд гуфт чаро кардӣ гуфт ёрб аз шарми ту , худои таъолӣ ӯро биёмурзед .

Ва бдонки тавҳиди ҳукм кардан буд ба ягонагӣу бдонстн ки якеаст он ҳам тавҳид буд ва дар луғати даройади ваҳдатае сифат кардам ӯро ба ягонагӣу ҳақи субҳонаи втъолии зот ӯ як чизаст бхлоФи чизҳоءи дигар ки онро яке хонанд ки дар урф онк гӯйанд якеаст аҷзои мтмосл буд муҷтамаъ чунонк шахс ӯро мардӣ хонанду аҷзоъ мтмосл дорад чун дасту пойу чашму сару ҷумла ӯро як шахс хонанд ҳақи субҳонаи втъолӣ бхлоФ инаст .

Ва баъзе аз аҳл таҳқиқ гуфтаанд маънии онк ӯ якеаст онаст ки нафй кунад , тақсимро аз зот ӯу монндгиро нафй кунад аз ҳақ ӯу сифот ӯу нафй шарик кунад бозу дар афъол ӯ .

Ва тавҳиди се чизаст тавҳид ҳақаст ҳақро субҳона ва он илм ӯст ба ягонагӣ ӯу хабар додан ӯ бдонк ӯ якеаст , дигари тавҳид ҳақаст халқро ва он ҳукм ӯст бидон ки банда муваҳҳидаст ва офаридан , тавҳиди бандаро . Се дигари тавҳид халқаст ҳақи субҳонаи втъолиро ва он илм бандааст бидонча худоӣ таъолӣ якеасту ҳукм кардану хабар додани азу ки якеаст , ва ин ҷмлтист дар маънии тавҳид , бшрти эҷозу таҷред . Ва иборати перон мухталифаст андари маънии тавҳид .

Зўолнўнро пурседанд аз тавҳид гуфт онки бадоне ки қудрати худои андари ҳамаи чизҳо бмзоҷ несту сунъ ӯ чизҳоро бълоҷ несту иллати ҳамаи чизҳо сунъ ӯсту сунъ ӯро ғоят нест ва ҳарчӣ андари дилати сӯрати бандади худои таъолӣ бхлоФ онаст .

Ҷунайдро пурседанд аз тавҳид гуфт яке донистани ҳақро бҳқиқти ягонагӣ ки ӯ якеаст аз кас назоду кас азу назод , аздоду андоди нафй кардану ташбеҳу тасвиру чигунагӣ , бирав ҷоиз нест . Лӣси кмслаҳи шийъи вҳўи алсмиъи албсир .

Ва ҳам ҷунайдро пурседанд аз тавҳид гуфт тавҳиди маънӣӣ буд ки русум андрў нест гардад ва илмҳо ҳама ночиз гардаду худои таъолӣ бар он ҳол буд ки ба азал буд .

Ва ҳам ҷунайд гуяд ки ақли уқало чун бенҳоят расад дар тавҳид , бҳирт адо кунад .

Ҳасрӣ гуяд усӯли мо андари тавҳиди панҷ чизаст ҳдс бардоштану қадимро яке донистан ва аз бародарон баридан ва аз втнҳоءи хеши мФорқт кардану фаромӯш кардан ончӣ донанд ва ончӣ ндонанд .

Аз Мансур мағрибӣ шунидам , гуфт андари саҳни ҷомеъ Мансур будам ббғдоду ҳасрии андари тавҳид сухан мегуфт . Гуфт ду Фриштаҳро дидам ки босмон ҳаме шуданд яке фаро дайгарӣ гуфт ин ки ин мард мегуяд илмаст на тавҳид яъне ки миёни хоб ва бедорӣ будам .

Форс гуяд тавҳиди биФкндни всоӣт буд буқати ғалабаи ҳолу боз омадан бо он дар вақти аҳкому бдонстн ки никўӣии бнгрдонди ақсомро аз шақовату саодат .

Шблӣ гуяд тавҳиди сифати муваҳҳид буд бҳқиқту ҳиллӣаи муваҳҳид буд андари расм .

Ҷунайдро пурседанд аз тавҳиди хос , гуфт онки бандаи хештанро дар пеши маҷории тақдири ҳақи афканда буд то аҳкоми қудрат ӯ . Дар баҳори тавҳид ӯ , бирав меравад бФноء ӯ , аз нафас ӯ ва аз даъвати халқ ӯро , ва аз истиҷобат ӯ бҳқоиқи вуҷӯд ӯу ваҳдоният ӯ дар ҳақиқати қурб ӯ , бзҳоби ҳису ҳаракат ӯ , бистодни ҳақ ӯро дар ончӣ мурод ӯст азу ва он он буд ки охири ҳоли бандаи боз он гардад ки аввал бӯдааст ва бошад чунонк буд пеш аз онк буд .

Бўшнҷиро пурседанд аз тавҳид , гуфт ки сифот ӯ бсФот халқ намонад .

Саҳли бен Абдуллоҳро пурседанд аз тавҳид , гуфт зоти худоӣ мавсуфаст бълм аҳотт бирав равонау андари дунё ӯро набенанд ва ӯ мавҷӯдаст бҳқоиқи имону вирои ҳаду аҳотту ҳулӯл нау андар уқбо бичишам сари бибинанди хдоирои ошкоро , андари малик ӯу қудрат ӯ , халқ маҳҷӯбаст аз маърифати канаи зот ӯ ва роҳ намӯд аишонрои бхўиштни бъломтҳоء ӯ ва дилҳо ӯро бишносад ,у ақл ӯро дрнёбд ва муъминон бичишам сар дарав нигаранд , аҳотту идрок на .

Ҷунайд гуфт бузургвортарин калимаи андар тавҳид онаст кӣ Абубакри садиқи разии аллоҳ анҳу гуфт поки он хдоӣиро ки бмърФти хеши роҳи надоди магари бъҷз аз маърифати хеш .

Устоди эмоми раҳма аллоҳ гуяд ки садиқи разии аллоҳи анҳу бад-ӣни лафз на он хост ки ӯро нашносанд зеро ки наздики муҳаққиқони аҷзи оҷиз шудан буд аз мавҷӯд на аз маъдӯм чунонк касе мақъад буд , оҷиз буд аз нишастани бҳкми онки касб ӯу феъл ӯ дар миён нест аммо қууд мавҷӯдаст дарав , бФъл ӯ на , ҳам чунин ориф оҷизаст аз маърифат ӯ , маърифат мавҷӯдаст дарав зеро ки маърифат ӯ зарурӣасту наздики ин тоӣФаҳи маърифати ҳақи субҳонаи втъолӣ дар антҳоءи ҳоли орифро зарурӣаст чаҳ маърифат касе ки дар ибтидо буд агарчӣ маърифатаст бар таҳқиқи садиқи разии аллоҳи анҳу онрои ҳеҷ чиз нашимурдааст бозоФт бо маърифати зрўӣ ҳамчун чароғ ки бшб афрӯхта бошад ва чун офтоб барояд шуъоъи офтоб бар он уфтад рўшноӣии чароғ дар ҷанби шуъоъи офтоб ночиз шавад .

Ҷунайд гуяд тавҳидӣ ки суфиён бар он мтФрдонд онаст ки қадам аз ҳдс ҷудо кунанд ва аз аўтони нафас берун оянд , бтрк хуш омад хеш бигӯянд ва ончӣ донад ва ончӣ надонад то ҳақи биҷой ҳама бошад .

Юсуфи бен ҳусайн гуяд ки ҳар ки дар дрёء тавҳид афтод ҳаргизи тишнагӣ ӯ кам нашавад .

Ҷунайд гуяд илми тавҳид ҷудоаст аз вуҷӯд ӯу вуҷӯд ӯ мФорқ илм ӯст .

Ҳам ҷунайд гуяд ки қурб бист соласт то илми тавҳидро бисот фурӯ навиштанд , мардумони андари ҳавошӣ ӯ сухан ҳаме гӯйанд .

Шблӣ гуяд ҳар ки бар як зарраи илм тавҳид расед оҷиз буд аз баргирафтани пашша аз гаронии ончӣ бар вай буд .

Абунаср Сироҷ гуяд шблиро пурседанд гуфтанд моро хбргў аз тавҳиди муҷарради бзбони ҳақ муфрад гуфт виҳк ҳар ки аз тавҳид ҷавоб диҳад бъборт , мулҳид буд ва ҳар ки бадв ишорат кунад снўӣ буд ва ҳар ки бадв ишорат кунад бути параст буд ва ҳар ки дарав сухан гуяд ғофил буд ва ҳар ки азу хомӯш шавад ҷоҳил буд ва ҳар ки пиндорад ки бадв расед ӯро ҳосил набӯд ва ҳар ки ишорат кунад ки ӯ наздикаст ӯ давраст ва ҳар ки аз хештани ваҷдии намояд ӯ наёфтаст ва ҳарчӣ тмииз кунанд ба ваҳму онро адорк кунанд бъқл дар тамомтар йени маъонии он , ҳама бо шумо гардад ҳамчун шумо муҳаддису маснӯъ буд лӣси кмслаҳи шийъи вҳўи алсмиъи албсир .

Юсуфи бен алҳусайн гуяд тавҳид хос онаст ки басару ваҷду дил чунон бошад ки гўӣӣ дар шоҳи роҳи тақдири ҳақи субҳонаи истода буд то аҳкоми қудрат ӯ дар дарёҳои тавҳид бар ӯ меравад ӯ аз хештан фонӣ гашта ва ӯро ҳис на акнӯн ки ҳаст ҳамчунонаст ки пеш буд андари ҷараёни ҳукм ӯ субҳона бирав .

Ва баъзе гӯйанд аз бузургон ки тавҳиди ҳақи рости ҷли ҷалолау халқ туфайланд .

Ва гуфтаанд тавҳид афкандани азоФт буд аз хештан нагӯяд мароу бмн ва аз ман .

Касе бўбкри тмстониро гуфт тавҳид чист гуфт маҳви осори башарият буду таҷарруди илоҳят .

Аз устод Абӯали шунидам гуфт , андари охири умри хеш ва иллат бирав сахт шуда буд ки аз ъломот таъӣдаст нигоҳ дошт тавҳид , дар авқоти ҳукм , пас онгоҳи онро тафсир кард ва гуфт бад-ӣн он мехоҳад ки агар туро дар шоҳи роҳ , бнохни пироӣ , пора пора кунад ту шокир бошӣу хомӯш .

Шблӣ гуяд ҳар ки тавҳиди бнздик ӯ сӯрати бандади ҳаргизи бўӣӣ аз тавҳид нашунида бошад .

Абӯсаид хроз гуяд аввали мақомӣ дар илми тавҳид ва таҳаққуқ бидон фонии гаштани ҳамаи чизҳост аз дили мард ва бо худои гаштани бҷмлгӣ .

Шблӣ бксӣ гуфт доне ки тавҳиди туро чаро дуруст наёяд гуфт на гуфт зеро ӯро бахуди талаб ҳаме кунӣ .

Ва гуфтаанд касе буд аз мардумон ки тавҳид ӯро кашф кунанд бофаъол ки ҳодисҳо ҳама бхдо бинаду кас буд ки бҳқиқт ӯро кашф кунанд , ҳис ӯ нест гардад аз ҳарчӣ дун ӯ буду андари мушоҳидаи ҷамъ буд сарои басару зоҳири ваии бўсФи тафриқа буд .

Ҷунайдро пурседанд аз тавҳид ин бигуфт :

Соил гуфт калому ахбор ҳалок шавад гуфт на влкни муваҳҳиди аълои хитоб фаро гирад аз аднои хитоб .