Қоли аллоҳи таъолӣу моқдри валлоҳи ҳақи қадара .

Андари тафсири чунин омадааст ки худованди ъзўҷлро нашнохтанд бсзои шинохт ӯ .

Оиша гуяд разии аллоҳи анҳо ки пайғомбар гуфт слии аллоҳи алайҳи вслм , сутуни хона , асос ӯ буду сутуни дайн , шинохти худоӣ буду ақлии қомъ . Гуфтам ё расӯли аллоҳи падару модарами Фдоءи ту боди ақл қомъ чист гуфт бози истодан аз маъсиятҳоу ҳарис бӯдан бар тоъати худои таъолӣ .

Устод эмом гуяд раҳмаи аллоҳ бар забони уламо , маърифати илм буду ҳамаи илми маърифат буд ва ҳар ки бхдои ъзўҷли олам буд ориф буд ва ҳар ки ориф буд олам буду бнздики ин гуруҳи маърифати сифати онкас буд ки хдоиро бишносад босмоءу сифот ӯ пас сидқ дар мъомлт бо худои таъолии биҷои оради пас аз хуйҳои бад даст бидорад пас доим бар даргоҳ буду бадал ҳамеша мӯътакиф буд то аз худоӣ баҳра ёбад азуи бҷмили иқбол ӯ ва дар ҳамаи корҳо бо худои сидқи варзад ва аз андишҳоءи нафас ва хотирҳои бад бипарҳезад ва бо хотирӣ ки ӯро бғир худоӣ хонд ором нагирад чун бо халқ бегона гардад ва аз офоти нафас безор шавад ва аз орому нгрстни бончаҳ ӯро аз худоӣ боз дорад бабраду доими басар бо худои муноҷот ҳаме кунаду баҳри лҳзтии руҷӯъ бо вай кунаду муҳаддис буд аз қабл ҳақ бишнохт асрор ӯ ва бар ончӣ меравад бирав аз тасарруфи қудрати он ҳангом ӯро ориф хонанд , ва ном кунанд ӯроу ҳол ӯро маърифату андар ҷумла бидон қадар ки аз нафаси хеш берун ояд маърифаташ ҳосил ояд бхдои ъзўҷл .

Ва ҳаркасии андари маърифат суханҳо гуфтаанд бар андозаи хеш .

Аз устоди Абӯалии дқоқи раҳма аллоҳ шунидам ки гуфт маърифати ҳайбат доштанаст аз худои ъзўҷл ҳар ки маърифаташ беш буд вирои ҳайбат беш буд .

Ва ҳам аз вай шунидам ки маърифати ороми бори орад чунонк илм дар дили сукӯн воҷиб кунаду ҳаркиро маърифат беш сукӯни виро беш буд .

Шблӣ гуяд орифро ълоқт набӯду муҳибро гила набӯду бандаро даъвӣ набӯду тарсндаро қарор набӯду кас аз худоӣ натавонад гурехт мҳмдбн абдулваҳҳоб гуяд шблиро пурседанд аз маърифат гуфт аввалаши худоӣ буду охирашро ниҳоят набошад .

Абўолъбос динўрӣ гуяд абўҳФс гуфт то хдоиро бишнохтаам дар дилам на ҳақ даромадааст ва на ботил .

Устод эмом гуяд раҳмаи аллоҳи андарин сухан кӣ абўҳФс гуфтаст ашколии дуруст ва бар он ҳамл тавон кард ки наздики ин қавм , маърифат , ғайбати банда воҷиб кунад аз нафас ӯ , бостилоءи зикри ҳақи субҳонаи втъолӣ бар вай то ҷузи ҳақро набинаду руҷӯъ бо ҳеҷ чиз дигар накунад чунонк оқили руҷӯъи бози дилу тафаккур хеш кунад чун ӯро корӣ дарпеш ояд , ориф ҳамчунин руҷӯъ ӯ бо ҳақ буд ҷли ҷалола ва чун орифро бозгашт дар корҳо набӯд алои бхдоўнди хеш , бози дили натавонади гардидан ва чигуна боз дил гардад онкас ки ӯро дил набӯду фарқ буд миёни онкас ки зндгониши бадал буду миёни онкас ки бхдои хеш зинда бошад .

Бўизидро пурседанд аз маърифат гуфт ани алмулуки азои дхлўи қарияи аФсдўҳои вҷълўои аъзаҳи аҳлҳо азлаҳ .

Устод эмом гуяд ин ҳамон маънист ки абўҳФс бидон ишорат кардааст .

Ваҳм Абуязид гуяд халқро аҳвол буду орифро ҳол набӯд зеро ки расмҳои ӯ ҳамаи маҳв буд ва ҳастӣ ӯ бҳстии ғайр ӯ фонӣ гашта буду асрҳоء ӯ ғоиб шуда бошад андари осори ғайр ӯ .

Воситӣ гуяд бандаро маърифат дуруст наёяд , ва дар бандаи истиғно буд бхдоӣ ё бхдои ниёзманд буд .

Устод эмом гуяд воситии бад-ӣни гуфтори он хост ки истиғноу аФтқор аз аломати сҳўи банда буд ва монанди расмҳои ӯ , зеро ки ин ҳар ду аз сифот ӯ бошад . Ва орифи азин ҳамаи маҳв буд аз маърифат ӯ пас чигуна дуруст ояд ӯро ин , ва ӯ мустаҳлакаст дар вуҷӯд ӯ ё мустағриқ дар шуҳуд ӯ ки бавуҷуд нарасад , рабӯда аз ҳис ӯ , баҳри сифат ки ӯ рост аз баҳр ин гуфтаст воситӣ ки ҳарки хдоиро бишнохт мунқатиъ шуд балки гунг шуд ва фурманд пайғомбар гуфт слии аллоҳи алайҳи вслми лооҳсии сноءи алейк ва ин сухани он қавмаст ки ҳоли эшон давр буд аммо онки азин дараҷа фурӯтар бошад бисёр суханҳо гуфтаанд андари маърифат .

Аҳмдбни ъосм алонтокӣ гуяд ҳар ки бхдои орифтар ӯ тарсонтар .

Ва гуфтаанд ҳар ки худоро нашнохт ббқо мтбрм гардаду дунё бо фарохӣ бар вай танг шавад .

Ва гуфтаанд ҳар ки худоиро бишнохт айш ӯ софии гашт ва зиндагонӣ бирав хуш шуду ҳамаи чизҳо аз вай битарсаду бхдо мстأнс шавад .

Ва гуфтаанд ҳар ки худоиро бишносад рағбати чизҳо аз ваии бишаваду виро на фасл буд ва на васл .

Ва гуфтаанд маърифати ҳаёу таъзим воҷиб кунад чунонк тавҳид , ризоу таслим воҷиб кунад .

Рӯем гуяд орифро оина бошад чун дар онҷо нигарад мавло ӯро таҷаллӣ кунад .

Зўолнўн мисрӣ гуяд арвоҳи анбиёи алайҳими ассаломи асби андари майдон маърифат афканданд , рӯҳи пайғамбари мо салавоти аллоҳи всломаҳи алайҳ аз пеши ҳама рӯҳҳо бишуду брўзаҳ висол барисед .

Ҳам зўолнўн гуяд муоширати ориф чун муоширати худоӣ буд аз ту фурӯи барад ва аз ту дар гузорад .

Ибни издонёрро пурседанд ки ориф кӣ ҳақро бинад гуфт чун шоҳид падед ояду шавоҳид фонӣ шаваду ҳавоси бишаваду ихлос музмаҳил шавад .

Ҳусайн Мансур гуяд чун бандаи бмқом маърифат расад бахотир ӯ ваҳй фиристанду сар ӯро нигоҳ доранд то ҳеҷ хотир дар наёяд ӯро магари хотири ҳақ .

Ва гуфтаанд аломат ориф онаст ки аз дунёу охирати фориғ буд .

Саҳли бен Абдуллоҳ гуяд ғояти маърифат ду чизаст даҳшатасту ҳайрат .

Зўолнўн гуяд орифтарин касе бхдои мутаҳайиртарин касеаст дар вай .

Касе бнздик ҷунайд омад ва гуфт аз аҳли маърифат гуруҳеанд ки тарк аъмол бигӯянд ҷунайд гуфт ин қавл гуруҳе бошад ки бтрк аъмол гӯйанд ва ин бнздик ман бузургасту онкас ки дуздӣ кунад ва зино кунад ҳол ӯ наздики ман некӯтар аз ҳоли онкас ки ӯ ин гуяду орифони бхдои корҳо аз худоӣ фаро гиранду руҷӯъ бо худоӣ кунанд андари он ва агар ман бҳзор сол бузем , аз аъмол , як зарра кам накунам .

Бўизидро гуфтанд ин маърифат бача ёфтӣ гуфт бшкмии гуруснау тании бараҳна .

Абуёқӯб нҳрҷўрӣ гуяд Абуёқӯби сўсиро гуфтам ориф бар ҳеҷ чиз таъассуф хӯрд ҷуз худоӣ гуфт ӯ худ ҳеҷ чиз набинад ҷуз ӯ ки таъассуф хӯрд бирав гуфтам бкдом чашм нигарад бчизҳо гуфт бичишам заволу фано .

Ва ҳам бўизид гуяд ориф парандаасту зоҳиди раванда .

Ва гуфтаанд чашми ориф гирён бошаду дили ваии хандон .

Яҳёи бен маоз гуяд ориф аз дунё берун шавад ва аз ду чизи муроди ваии ҳосил нашуда бошад аз гиристан бар хештан ва аз сано кардан бар худои ъзўҷл .

Бўизид гуяд ки эшон маърифат бидон ёфтанд ки ҳарчӣ насиби нафаси эшон дар он буд раҳо карданд ва бар фармон ӯ бистоднд .

Ҷунайд гуяд ки ориф , ориф набошад то ҳамчун замин набӯд ки нек ва бад бирав бираванд ва чун абр ки соя бар ҳамаи чизи афканд ва чун борон ки баҳама ҷой бирасад .

Юсуфи бен алӣ гуяд ориф ориф набӯд то онгоҳ ки агар мамлакати сулаймон ба вай диҳанд бидон аз худоӣ машғӯл нагардад турфаи алъайнӣ .

Ибн ато гуяд ки маърифатро се рукн буд , ҳайбату ҳаёу инс .

Зўолнўнро гуфтанд ки худоиро бача шинохтӣ гуфт худоиро бхдоӣ бишнохтам ва агар фазл худоӣ набӯдӣ ҳаргиз ӯро бншнохтмӣ .

Ва гуфтаанд бъолм иқтидо кунанду бъорФ роҳ ёбанд .

Шблӣ гуяд орифи бғир азу нанигараду сухани ғайр ӯ нашунӯду хештанро ҷуз аз вай нигаҳбон набинад .

Ва гӯйанд ориф инс гирифт бзкри худои таъолӣ ва аз халқ мстўҳш шуд , ниёзи бхдои таъолии барад ва аз халқ бениёз шуду худовандро тавозуъ намӯд то дар миёни халқ азиз шуд .

Бўтиб сомрӣ гуяд маърифати баромадан ҳақаст бар асрори бмўослти пайвастагии анвор .

Абусулаймон дороне гуяд ки орифро андари бистари футуҳҳо буд ки андари намози виро он набӯд .

Ҷунайд гуяд ориф онаст ки ҳақ аз сар ӯ сухан гуяду ваии хомӯш буд

Рӯем гуяд рёءи орифони фозилтар аз ихлоси мурӣдон .

Абубакр вроқ гуяд хомӯшии орифи нофеътар буду каломи ваии хуштар буд .

Зўолнўн гуяд зоҳидии амир охират бошанд ва эшон даравишони ъорФоннд .

Ҷунайдро пурседанд аз ориф гуфт андари хоби ҷуз хдоиро набинад ва бо каси ҷуз ӯ мувофиқат накунаду сари хеши ҷуз бар вай накушояд .

Баъзеро аз машойих пурседанд ки худоиро бача бишнохтед ин байт гуфт :

Ҷрирӣ гуяд ки Бутуробро аз сифат ориф пурседанд гуфт онкии ҳеҷ ӯро тира накунаду ҳамаи тирагӣ ба вай софӣ шавад .

Ва бӯи Усмон мағрибӣ гуяд орифро нури илм равшаноӣ диҳад бидон равшанои ъҷоӣб ғайб бинад .

Зўолнўн гуяд аломати ориф се чизаст , нури маърифати ваии нури вараъи виро фурӯ накушуду андари ботин , илмӣ эътиқод накунад ки ҳукм зоҳир бирав нақз кунад ва бисёре неъмат , хдоиро ъзўҷл бирав , ӯро бидон надорад то пардаи маҳорими худои бадарад .

Ва гуфтаанд ориф набошад онки сифат маърифат кунад наздики аҳли охирати ФкиФи наздики абноءи дунё .

Бўсъид хроз гуяд маърифат аз айн ҷӯад ояду базли мҷҳўд .

Ҷунайдро пурседанд аз қавли зўолнўн ки гуфт дар сифати орифи ӣнҷо буд бишуд , ҷунайд гуфт орифро ҳоле аз ҳоле боз надораду манзилӣ ӯро аз манзилии дигар боз надораду вай бо аҳл ҳар маконе буд , ончии аишонро буд , ӯро ҳамчунон буду андарони маънӣ сухан гуяд то фоида буд аз вай .

Абӯсаиди хрозро пурседанд ки орифро ҳеҷ ҳол буд ки гиристан ӯро ҷафо буд гуфт оре гиристан эшон дар роҳ буд , чун бҳқоиқ қурб расанду таъм висол биёбанд аз бар ӯ он азишон зоӣл шавад .