Қоли аллоҳи тъолиٰ ё аиҳо аллазӣнаи омнўои ман иртди мнкми ани дайнаи ФсўФи иأтии аллоҳи бқўми иҳбҳми виҳбўнаҳ .

Абуҳурира гуяд разии аллоҳи анҳу ки пайғомбари слии аллоҳи алайҳ вслм гуфт ҳаркии дидори худоӣ дӯст дорад худои дидор ӯ дӯст дорад ва ҳар ки дидори худоӣ дӯст надорад худои дидор ӯ дӯст надорад .

Инси молики разии аллоҳи анҳу ривоят кунад аз пайғомбари салавоти аллоҳи всломаҳи алайҳ аз Ҷабраили алайҳи ассалом аз худованд таъолӣ гуфт ҳар ки вале маро ҳақир дорад бо ман баҷанг берун омада бошаду банда тақарруб накунад бчизии дўстр бар ман аз гузордан ончӣ бар вай фариза кардааму бандаи ман ҳамеша бмни тақарруб ҳаме кунад бноФлҳо то ӯро дӯсти гирам ва ҳар ки ман ӯро дӯсти гирам ӯро самъ ва басар бошаму нусраткунанда ӯ бошам .

Абуҳурираи разии аллоҳ анҳу гуяд ки пайғомбари алайҳи алслўаҳи вассалом чун худованди таъолии бандаро дӯст дорад Ҷабраилро алайҳ ассалом гуяд фалони бандаро дӯст дорам аҳли осмон ӯро дӯст доред пас ӯро наздики аҳли замини қабул наад дар дилҳои эшон ва чун бандаро душман дорад , молик гуфт напиндорам ало ки андари душманӣ ҳамин гуфта бошад .

Устоди эмоми раҳма аллоҳ гуяд ки муҳаббати ҳоле шарифаст чун ҳақи субҳонау таъолӣ гувоҳӣ додааст бандаро бидон ва хабар додаст аз дӯсти доштан ӯ бандароу ҳақи таъолии втқдс сифат кунанд бдонки бандаро дӯст дораду бандаро сифат кунанд бдонки ҳақро дӯст дораду муҳаббати бзбони уламои иродат буду муроди қавми бмҳбт иродат нест зеро ки иродати бқдим таъаллуқ нагирад алои онк ҳамл кунанд бар иродати тақарруби бадви ҷли ҷалолау таъзим ӯро ва мо ёд кунем аз таҳқиқи ин масаълаи тарафии ани шоءи аллоҳи таъолӣ .

Аммо муҳаббати ҳақи таъолии бандаро иродати неъматӣ буд махсӯс бирав чунонк раҳмати ваии иродати анъом буд . Пас раҳмати хостар буд аз иродату муҳаббати хостар буд аз раҳмати пас иродати худованди таъолии он буд ки савоб ва анъом бабанда расонаду анъомро раҳмат хонанду иродат ӯ ҷли ҷалолаи бдонк махсӯс кунад ӯро , бқрб ӯу аҳволи бузург , онро муҳаббат хонанду иродат ӯ як сифатаст бар ҳасби тафовути ончии бадв таъаллуқ гирад , номаш мухталиф гардад чун бъқўбт таъаллуқ гирад онро хашм хонанд , ва чун ба нъмтҳоءи ом таъаллуқ гирад раҳмат хонанд ва чун таъаллуқи брҳмтӣ хос гирад онро муҳаббат хонанд ва қавм гӯйанд муҳаббати ҳақи субҳонаи втъолии бандаро , мадҳ буд ӯроу сано кардан бар ваии бникўӣии пас маънии муҳаббат ӯ барин қавл бо калом шаваду калом ӯ қадим буд .

Ва гуруҳе гуфтаанд муҳаббат ӯ бандаро аз сифоти феъл ӯ буд ва он эҳсонӣ буд махсӯс , бандаро азуу ҳолатии махсӯс буд ки ӯро бидон расонад чунонк гуруҳе гуфтаанд раҳмат худоӣ бабанда неъмати вай буд бозу .

Гуруҳе аз салаф гуфтаанд муҳаббат ӯ , бандаро аз сифоти хабарист , ин лафз итлоқ кунанду андари тафсир таваққуф кунанд . Аммо ҳарчӣ ҷуз азинаст аз ончӣ маъқӯласт аз сифоти муҳаббат чун майли бчизӣу шод бӯдан аз чизе ва чун ҳоле ки муҳибро буд бо маҳбӯб аз махлуқони офаридагори қадими субҳона аз он ҳама муназзаҳаст .

Аммо муҳаббати бандаи хдоирои ҳолатӣ буд ки аз дил хеш ёбад аз лутф , он ҳолат дар иборат наёяд ва он ҳолат ӯро бар таъзими ҳақ таъолӣ дораду ихтиёр кардани ризоӣ ӯу сабр нокардани азуу шодии намӯдани бадв ва беқарорӣ аз дун ӯ ва ёфтан инси бдўоми зикр ӯ бадал .

Ва муҳаббати бандаи ҳақи таъолиро аз рӯй майл ва баҳра ёфтан набӯд ва чигуна тавонад буду ҳақиқати самадят муқаддасаст аз дарёфт ва расӣдани бадву муҳибро васф кардани бостҳлок дар маҳбӯби аўлитр буд аз онк ӯро васф кунанд ббҳраҳ ёфтан аз маҳбӯбу муҳаббатро васф накунанд бўсФӣ ва ҳад наниҳанд бҳдии равшантар ва бафаҳм наздиктар аз муҳаббату астқсоء дар гуфтор онгоҳ кунанд ки ашкол ҳосил бошад чун ашкол бархест бшрҳ додан ҳоҷат наёяду иборат мардумон бисёраст андари муҳаббат ва сухан гуфтаанд андари асл дар луғат .

Гуруҳе гуфтаанд ҳуб номӣаст сафои маваддатро зеро ки араби дандони сипеди оби дори некӯро ҳбб алоснон хонанд вбрини қавли муҳаббат ҷӯшидани дил буду бархестан ӯу баҳами баромадан ӯ буқати тишнагӣ ӯ бадӣдори маҳбӯб .

Ва гуфтаанд ки муштақаст аз ҳубоби моء ва он муаззам ӯ буд бойен ном хонанд зеро ки муҳаббати ғояти он чиз буд ки андар дилат бошад аз муҳимот .

Ва гуфтаанд иштиқоқ ӯ аз лузӯму сабот буд чунонк гӯйанд аҳби албъир ва он , он буд ки шутур фурӯ хусбаду брнхизду бад-ӣн он хоҳанд ки муҳиби бадал аз зикри маҳбӯб ғоӣб набӯд .

Ва гуфтаанд ҳуби гӯшвор буд далели барин қавли шоир ,

Шеър :

Ва гӯшворро ҳуб хонанд яке азон ки бар гӯши мулозим буду дигари онки аҷзоъ ӯ мутаҳаррик буд ва ин ҳар ду маънӣ дуруст ояд дар ҳуб .

Ва гуфтаанд ин аз ҳуб гирифтаанду ҳуби ҷамъи ҳуба буду ҳубаи алқлби он буд ки қавоми дили бадв буд ҳубро ҳуб ном карданд баноми маҳал ӯ .

Ва гӯйанд ки ҳуб гирифтаанд аз ҳубаи бксри алҳоء ва он тухмӣ буд ки дар саҳрои раведи ҳубро бад-ӣни сабаб ҳуб хонанд ки ӯ тухм ҳаётаст ва ҳамчунонк ин ҳуб тухм наботаст .

Ва гӯйанд ҳуби он чӯбҳои чаҳоргона буд ки баҳам дар гузоранд то сабу бар онҷо ниҳанд . Муҳаббатро бидон сабаби ҳуб ном карданд ки ъзу зл аз маҳбӯб таҳаммул кунад .

Ва гӯйанд ки ҳуби иштиқоқ аз он ҳубаст хнб ки об дарав кунанд ки чун пар шавад ҳеҷ дигарро дарав роҳ набӯд ҳамчунин чун дили бмҳбт пар шавад ҳеҷ чизи дигари бғир аз маҳбӯб ӯ дар ӯ ганҷ набӯд .

Аммо ончии ақоўил перонаст яке азишон мегуяд муҳаббати майлӣ буд доими бадалӣ аз ҷои бархеста .

Касе дигар гуяд муҳаббати эсори маҳбӯб буд бар ҳамаи чизҳо .

Ва гуфтаанд мувофиқати ҳабиб буд бшоҳду ғоӣб .

Ва гуфтаанд маҳви гаштани муҳиб буд аз сифоти хешу исбот кардани маҳбӯбро бзот ӯ .

Ва гуфтаанд хавфи тарки ҳурмат буд бо қиём кардан ба хизмат .

Бўизид бастомӣ гуяд муҳаббати андаки доштан бисёр буд аз худ ва бисёр доштани андак аз дӯст .

Саҳли бен Абдуллоҳ гуяд ҳуби дасти бгрдни тоъати фаро кардан буд ва аз мухолифати ҷудо бӯдан .

Абӯали рӯдборӣ гуяд муҳаббати мувофиқат буд .

Абуабдулло қршӣ гуяд муҳаббати он буд ки хештанро ҷумла ба маҳбӯби хеши бахшеи вирои ҳеҷ чиз боз намонад аз ту .

Шблӣ гуяд муҳаббатро ном аз он муҳаббат карданд ки ҳарчӣ дар дил буд ҷузи маҳбӯби ҳама маҳв кунад .

Ибн ато гуяд муҳаббати иқомати итоб буд бар давом .

Ва аз устод Абӯали шунидам ки гуфт муҳаббат лиззатӣасту ҳақиқати он ҳайратасту саргаштагӣ .

Ва ҳам аз вай шунидам ки гуфт ишқи он буд ки дар муҳаббат аз ҳади даргузараду ҳақи таъолиро васф накунанд бидон ки аз ҳади даргузаради пас ӯро бъшқ васф накунанд ва агар ҷумлаи дӯстии халқи ҳамаи бик шахс диҳанд бостҳқоқи қадар субҳона нарасад пас нгўинд ки банда аз ҳад даргузашт дар муҳаббати ҳақи таъолӣу ҳақи таъолиро васф накунанд бъшқу бандаро низ дар сифат ӯ таъолӣ васф накунанд бъшқ пас нишоед васф кардани ҳақи бъшқи бандаро ва на бандаро бъшқи ҳақ , бҳичи ваҷҳ раво набошад .

Аз шблӣ ҳикоят кунанд гуфт муҳаббати рашки бурдан буд бар маҳбӯб ки монанди тўӣӣ ӯро дӯст дорад .

Нсрободӣ гуяд муҳаббатӣ буд ки мӯҷиб ӯ аз хӯн брҳонидн бошаду муҳаббатӣ буд ки мӯҷиби хӯни рехтан буд .

Смнўн гуяд муҳибони ҳақи таъолии бшрФи дунёу охирати расиданд зеро ки пайғомбар гуфт салавоти аллоҳи всломаҳи алайҳи марди бози он буд ки ӯро дӯст дорад пас эшон бо худоӣ таъолӣ бошанд .

Яҳёи бен маоз гуяд ки ҳақиқати дӯстии он буд ки бҷФо кам нашаваду бўФо зиёдат нагардад .

Ва ҳам ӯ гуяд рост гӯй нест онки даъвӣ муҳаббат кунаду ҳудӯди вай нигоҳ надорад .

Ҷунайд гуяд чун муҳаббат саҳеҳ гардад шарт адаб бархезад .

Ва дар ин маънӣ гуфтаанд :

Устод Абӯали гуфтӣ ҳаргизи ҳеҷ падари мушфиқи фарзанди хешро бхтоб тбҷил накунаду мардумони андари мухотабат , такаллуф ӯ ҳаме кунанду падар баном хонду бас .

Пндорбн алҳусайн гуяд ки маҷнӯн банӣ омирро бихоб диданд гуфтанд худоӣ бо ту чаҳ кард гуфт худоӣ маро биёмурзед ва ҳуҷҷатӣ кард бар муҳибон .

Абуёқӯб сўсӣ гуяд ҳақиқат муҳаббат онаст ки бандаи ҳаззи хешро фаромӯш кунад аз худои таъолӣу ҳавоиҷи худ бхдои таъолӣ фаромӯш кунад .

Ҳусайни бен Мансур гуяд ҳақиқати муҳаббати қиём буд бо маҳбӯби бхлъ авсофӣ шавад .

Нсрободиро гуфтанд туро мегӯйанд аз муҳаббати ҳеҷ чиз нест гуфт рости гўӣиди валикини маро ҳасрат эшонаст андари он мисўзм ва ин байт бигуфт :

Мҳмдбн алФзл гуяд муҳаббати суқӯти ҳама муҳаббатҳоаст аз дили магари муҳаббати ҳабиб .

Ҷунайд гуяд муҳаббати ифрот майласт .

Ва гуфтаанд муҳаббати ташвишӣ буд ки аз маҳбӯб дар дилҳо уфтад .

Ва низ гуфтаанд муҳаббати фитна буд ки дар дил уфтад аз мурод .

Ибн ато гуяд ин байт :

Ва ҳам нсрободӣ рост гуфт муҳаббати беруни но омаданаст аз дӯстии бҳрҳол ки бошад .

Ва гуфтаанд аввали ҳуби хтл буду охираши қатл буд .

Аз устод Абӯали шунидам аз қавли паёмбари слии аллоҳи алайҳи вслми дӯстии ту чизеи кӯр ва кар кунад , аз ғайр кӯр кунад ғайратро ва аз маҳбӯб кар кунад ҳайбатро . Пас ин байт бигуфт :

Ҳорис муҳосибӣ гуяд ки муҳаббати майл буд бҳмгӣ , бчизии пас ӯро эсор кардан бар хештани бетону ҷону молу мувофиқат кардани пинҳону ошкорои пас бдонстн ки аз ту ҳама тақсираст .

Ҷунайд гуяд аз сиррӣ шунидам ки гуфт муҳаббат дуруст наёяд миёни ду кас то яке дайгариро нагӯяд ё ман .

Шблӣ гуяд муҳиб чун хомӯш шаванд ҳалок шаванду ориф чун гуяд ҳалок шавад .

Ва гуфтаанд муҳаббати оташӣ буд андари дил ҳарчӣ ҷузи муроди маҳбӯб буд бисӯзад .

Ва гуфтаанд муҳаббати базл мҷҳўдаст .

Нурӣ гуяд муҳаббат устуворасту кашфи асрор .

Бўиъқўб сўсӣ гуяд муҳаббат дуруст наёяд алои ббирўн омадан аз дидани муҳаббати бдидни маҳбӯб , нестии илми муҳаббатро .

Ҷунайд гуяд сиррии рқъаҳ бмн дод гуфт турои ин беҳтар аз ҳафтсад қиссау ҳадиси бълў , андрўи набишта буд .

Шеър :

Ибн мсрўқ гуяд ки смнўнро дидам дар масҷидии андари муҳаббати сухан ҳаме гуфт қандилҳои масҷиди ҳамаи пора пора шуд .

Иброҳӣми бен Фотк гуяд смнўни андари масҷид буд , андари муҳаббати сухан ҳаме гуфт , мурғакӣ хирад биёмад ,у наздик вай бинишаст наздиктар меомад то бар даст вай нишаст пас минқор бар замин мезаду хӯн аз ваии ҳамеи давид то бамурд .

Ҷунайд гуяд ҳар муҳаббат ки аз баҳри ғаразӣ буд чун он ғараз зоил шавад он муҳаббат зоил шавад .

Шблиро дар бемористон Бағдод боздоштанд , ҷамоатӣ дар пеш ӯ шуданд , азишон пурсед ки кӣ ед гуфтанд дӯстони тўоим ё бобикр , санги фарои эшон андохтан гирифт ҳама бигурехтанд шблӣ гуфт агар даъвии дӯстӣ ман мекунед бар блоءи ман чаро сабр накунӣ ва ин байт бигуфт .

Яҳёи бен маоз гӯйанд ки ббўизиди номаи набшат ки аз баси шароб ки хӯрдам маст шудам аз коси муҳаббати ваии бўизиди ҷавоби набшат ки ҷузи ту дрёҳоءи осмону замини бёшомид ва ҳануз сероб нашуду забонаши берун омадааст ва зиёдат мехоҳад ва байтҳо бигуфт .

Худованди таъолии бъисии алайҳи ассалом ваҳй фиристод ки ман чун дили бандаи холии байнам аз дӯстии дунёу охират , аз дӯстии хеши он длро пар кунам .

Устоди эмоми раҳма аллоҳ гуяд бхти устод Абӯали дидам , андари китобӣ аз китобҳо ки худованди таъолӣ ФрўФрстодаҳаст набишта буд ки бандаи ман баҳақи ту брмн ки ман туро дӯст дорам , баҳақи ман бар ту ки ту низ марои дӯсти дорӣ .

Абдуллоҳи бен муборак гуяд ҳарки ӯро муҳаббат доданду бмқдори муҳаббат ӯро хашят ндиҳанд ӯ фирефта бошад .

Ва гуфтаанд муҳаббати масте буд ки худованди вай боҳуш наёяд алои бадӣдори маҳбӯб ва он мастӣ кӣ буқат мшоҳдт уфтад онрои васф натавонад кард .

Ва гуфтаанд :

Устоди Абӯалии ин байт бисёр гуфтӣ :

Ва устоди Абӯалиро канизакӣ буд номи ваии фирӯз ва дӯст доштӣ ӯро бҳкми онки хизмат ӯ бисёр карда буд , рӯзӣ устод гуфт фирӯзи маро ранҷа медорад ва бар ман дароз забонӣ мекунад , Абулҳасан қорӣ гуфт бойени канизак чаро ранҷаи мидории ин перро гуфт зеро ки ӯро дӯст дорам .

Яҳёи бен маоз гуяд мисқоли зарра аз дӯстӣ бар ман дўстр аз ибодати ҳафтод сола бедӯстӣ .

Гӯйанд рӯзи идии ҷавонӣ берун омаду мардумони истода , ваии ин байт ҳаме гуфт .

Шеър :

Ва хештан аз намебузург бияфканад ва бамурд .

Ва ҳикоят кунанд ки яке аз ҳинди бксӣ ошиқ шуд , онкас бсФр мешуд , ин бўдоъ ӯ берун рафт , як чашм ӯ бар фироқи он дӯст бигирист ва як чашм нагирист ҳаштод ва чаҳор сол уқубаташ кард бидон ки бар ҳам ниҳод ки чаро дар фироқи дӯст вай нагирист . Ва дарин маънӣ гуфтаанд :

Яҳёи бен маоз гуяд ҳар ки муҳаббат нашр кунад наздик касе ки аҳл он набошад ӯ андари он даъвии муддаӣ буд .

Гӯйанд мардии даъвии дӯстӣ касе кард он ҷавон ӯро гуфт ин чигуна буд маро бародарӣ ҳаст аз ман некӯтару бҷмоли тамомтар , он мард сар баровард ва бознигарӣаст ва ҳар ду бар намебуданд ӯро аз он боми биндохт ва гуфт ҳар ки даъвии дӯстӣ мо кунад ва бадӣгарӣ нигарад ҷзоء ӯ ин буд .

Смнўни муҳаббатро мақдам доштӣ бар маърифат , пешинагони маърифатро мақдам доштаанд бар муҳаббату наздики муҳаққиқони эшон муҳаббати ҳалок шуданаст андари лиззату маърифат , шуҳуд буд андари ҳайрату фанои андари ҳайбат .

Абубакр каттонӣ бимика вақти мавсими ҳадиси муҳаббат ҳаме гуфт перони ҳамаи андари он сухан мегуфтанду ҷунайди бсоли камтар аз ҳамгинон буд гуфтанд биор то чаҳ дорӣ эй ироқии ҷунайди соъатии сар дар пеши афканду ашк аз чашми ваии фурӯи рехт пас гуфт банда буд аз нафаси хеши беруни омадау бзкри худованди хеши муттасил шуда , қиёмкунанда бодоءи ҳуқуқ ӯ бадалу бадви нигарон , анвори ҳайбат ӯ дил ӯро бсухта буду шурб ӯ софӣ гашта аз кос ва дод ӯу ҷаббор ӯро кашф карда аз асбоби ғайбат ӯ , агар сухан гуяд бхдоӣ гуяд ва агар ҳаракат кунад бомари худоӣ буд ва агар бёромд бо худоӣ буду бхдоӣ буду худоиро буд перон ҳама бигиристанд ва гуфтанд ҳечкас дарин зиёдат наёрад , худои таъолии турои никўӣӣ бисёр дҳод эй тоҷи орифон .

Гӯйанд ҳақи таъолии бдоўди алайҳи ассалом ваҳй фиристод ки ман ҳаром бкрдаҳам бар дилҳо ки дӯстии ман ва он дайгарӣ дар вай шавад .

Абўолъбос гуяд ходими Фзили бен ъёз ки бўл бар Фзил бигирифт Фзили дасти бардошт ва гуфт ёрб бдўстии ман туро ки марои азин бурҳонӣ гуфт ҳануз брнхостаҳ будем ки шифо падед омад .

Ва гуфтаанд муҳаббат эсораст чунонк зани азиз Миср гуфт чун андари дӯстии Юсуф бенҳоят расед гуноҳи ҳамаи бози сӯй хеш оварад гуфт анои роўдтаҳи ан нафса ин ҳама ман кардам , ман ӯро бхўиштн даъват кардам бар хештани бхёнт гувоҳӣ доду андари ибтидои азизро гуфт мо ҷзоءи ман ?ераади боҳлки сӯъи алои ани исҷни ҷзоءи онкас ки бо аҳли ту бадӣ хоҳад чист магари онк ӯро андар зиндон кунӣ , дар он низ мсомҳт кард . Зиндони фаро пеш дошт аз бими блоءи дигари схтр аз он .

Ва аз Абӯсаиди хроз ҳикоят кунанд ки гуфт пайғомбарро слии аллоҳи алайҳ вслм бихоб дидам ва гуфтам ёрсўли аллоҳи маъзӯрами дор ки дӯстии худои марои машғӯл бкрдаҳаст аз дӯстӣ ту гуфт эй муборак ҳар ки хдоиро дӯст дорад маро дӯст дошта бошад .

Гӯйанд робиъаи муноҷот ҳаме кард ва гуфт илоҳии дилӣ ки туро дӯст дорад ботш бисӯзӣ ҳотифӣ гуфт мо чунин накунем бмои занн бад мабар .

Ва гуфтаанд ҳуб ду ҳарфаст ҳо ва бо ишорат бадв онаст ки ҳар ки дӯст дорад бигӯ то аз ҷону тан берун ояд .

Ва чун иҷмоъаст миёни қавм ки муҳаббат мувофиқатаст ва некӯтарин мувофиқатҳо мувофиқат диласт ва муҳаббат онаст ки аз дуӣ безории сетоне зеро ки муҳиби доим бо маҳбӯб буд .

Ва андарин хабар омадааст Абумусо ашъарӣ гуяд ки пайғомбарро гуфтанд слии аллоҳи алайҳи вслми марди қавмиро дӯст дорад бо эшон нарасад пайғамбар гуфт марди бози он буд ки ӯро дӯст дорад .

АбуУсмон ҳирӣ гуяд аз абўҳФс шунидам бештари фасоди аҳвол аз се чиз буд аз фисқи орифон ва аз хиёнати муҳибон ва аз дурӯғи мурӣдон .

АбуУсмон гуяд фисқи орифони фарои гузоштани чашму гӯшу забон буд босбоби дунёу манофеи ону хиёнати муҳибони ихтиёри ҳўоءи эшон буд бар рзоءи худои таъолӣ дар ончии пеш эшон ояду дурӯғи мурӣдони он буд ки зикри халқ бар руяти вай ғалаба кунад .

Абӯалии ммшодбни Саид ъкбрӣ гуяд аспрўҷиро бхўиштн даъват кард дар қуббаи сулаймони алайҳи ассаломи виро иҷобат накард ибни хтоФ ӯро гуфт хештанро аз ман кашида мидорӣ ки агар хоҳам ин қубба бар сулаймони афканами сулаймони алайҳи ассалом ӯро бихонад ва гуфт чаҳ оварад турои бад-ӣни гуфтор ва ин далерӣ чаро кардӣ мурғ гуфт ё набии аллоҳ ҳарчӣ ошиқон гӯйанд баришон нагиранд гуфт рости гўӣӣ ӯро афв кард .