Чун тарафӣ аз сайри ин қавм исбот кардему бобӣ чанд аз мақомот бо ӯ пайваста кардем хостем ки ин рисолатро хатм кунем бўсити мурӣдон ва умедворем бхдои ъзўҷл ки тавфиқ диҳад аишонрои бостъмоли он ва маҳрӯм нагузорад моро аз қиём бидон ва бар мо ҳуҷҷатӣ накунад .

Бдонки аввали қадами мурӣд , андари тариқат , чунон бояд ки бар сидқ буд то бноءи он дуруст буд ки перон гуфтаанд ки мурӣдон аз вусӯли маҳрӯм аз он бошанд ки асл зойеъ кунанд .

Аз устоди Абӯалии раҳма аллоҳ шунидам ки чунин гуфт .

Ва воҷиб чунон кунад ки дар ибтидои эътиқод дуруст кунад миёни хешу худои таъолии софӣ аз занну шабаҳату холӣ аз залолату бидъат чунонк аз бурҳону ҳуҷҷати хезади он эътиқоду мурӣдро зишт буд ки виро нисбат кунанд бо мазҳаб касе ки барин тариқ набошаду нисбати сӯфӣ бо касе аз мазоҳиби мухталифи ҷузи тариқа суфиён набӯд магар аз натиҷаи ҷаҳли эшон бмзҳби аҳли ин тариқат зеро ки ҳуҷҷати эшон андари мсӣлҳои қавитар буд аз ҳуҷҷати ҳамгинону қоидаи мазҳаби эшон қавитару муҳкамтар буд аз он дигарону мардумон ё асҳоби нақл ва асаранд ва аммо худовандони ақлу фикру перони ин тоӣФаҳи азин ҷумла бргзштаҳ бошанд , ончии мардумонро ғайб бошад эшонро зоҳир бошаду ончии халқро аз маърифати мақсӯд буд аишонро аз ҳақи субҳонау таъолии мавҷӯд буд , эшон худовандон висоланд ва дигарон аҳли истидлол , мисли эшон чунонаст ки шоир гуяд :

Ва ҳеҷ вақт набӯдаст аз абтдоءи исломи ало ки дарав перӣ бӯдааст азин тайифа ки ӯро илм тавҳид бӯдаасту эмом қавм будаст ало ки имомони ин замона аз уламо ӯро гардан ниҳодаанд ва мутавозеъ бӯдаанд ӯроу ҳама табаррук кардаанд бадв ва агар на мазиятӣу хусусиятиро будӣ кори бъкси ин будӣ .

Ва инак Аҳмади ҳанбали наздики шофиӣ буд разии аллоҳи анҳу шебон роъӣ биёмад , Аҳмад гуфт ё боАбдуллоҳ мехоҳам ки пайдо кунам ин мардро , бар нуқсони илм ӯ то бълм машғӯл бошад шофиии разии аллоҳи анҳу виро гуфт набояд , виро сирӣ накард Аҳмади ҳанбали шебонро гуфт ё шебон чаҳ гўӣӣ дар касе ки як намоз аз ҷумлаи панҷ намоз фаромӯш кунад , дар шбонрўз ва надонад ки кадоми намоз фаромӯш кардааст чаҳ воҷиб буд бар вай , гуфт шебон эй Аҳмади ин дилӣ буд аз худои хеши ғофил шудаи воҷиб буд ӯро , адаб кардан то аз худованди хеш ғофил набошад пас аз он Аҳмади ҳанбал аз ҳуш бишуд чун бо ҳуш омад шофиии разии аллоҳ анҳу гуфт гуфтам на туро ки инро мҷнбону шебони роъии уммӣ буд чун аз эшон , маҳали уммӣ ин бошад , бингар ки имомони эшон чигуна бошанд .

Чунин гӯйанд кӣ фақиҳӣ буд аз бузургони фуқаҳо ,у ҳалқаи дарс ӯ дар паҳлавии ҳалқаи шблӣ буд дар Бағдод дар ҷомеъи Мансур ва ин фақиҳро Абуумрон гуфтандӣу сухани шблӣ , кори дарси барояшон шӯрида медошт яке , рӯзӣ , аз асҳоби Абуумрони масъала аз ҳайз , шблиро бипурсед ва мехост ки ӯро хаҷал кунад шблӣ масаъла бигуфту хилофи мардумон дар он масаъла ёд кард Абуумрон бар пой хосту бӯса бар сар шблӣ дод ва гуфт ё абобкри даҳ қавли дарин масаълаи марои фоида буд ки нашунида будам , аз ҳарчӣ ту гуфтӣ се қавл донистам .

Гӯйанд абўолъбоси сриҷи бмҷлс ҷунайд бигузашту сухан ӯ бишунид , ӯро гуфтанд чаҳ гўӣии андарин сухан гуфт ман надонам ки чаҳ мегуяд валикини сухани виро савлатӣаст на чунонк савлати мбтлон буд .

Ва гӯйанд Абдуллоҳи бен съидбни клобро гуфтанд ки ту сухан май гўӣӣ , бар сухани ҳамгинону ӣнҷо мардӣаст ки ӯро ҷунайд хонанд бингар то ҳеҷ эътироз бирав туоне кард ё на , бҳлқаҳи ҷунайд ҳозир шуд , ӯро аз тавҳид бипурсед ҷунайд ҷавоб дод ва ӯ мутаҳайир шуд , азон ки фаҳм накард ва гуфт як бор дигар бигӯӣ ончӣ гуфтӣ , дигарбора бигуфт на бидон иборат , Абдуллоҳ гуфт ин чизе дигараст ёд нагирифтам бозгуӣ ончӣ гуфтӣ бъбортии дигар аъодт кард Абдуллоҳ гуфт мумкин нест ки ман ин сухани ту ҳифз тавонам кард имло кун бар ман , ҷунайд гуфт агар аз худ ҳаме гӯям имло тавонам кард Абдуллоҳ бархесту бФзлу бузургӣу зиракии вай эътироф кард вълўи ҳол ӯ .

Чун асли ин тайифаи дурусттарин аслҳосту перони эшон бузургтарин мардумонанду уламои эшон донотронди мурӣдиро ки ӯро имон буд бадишон агар аз аҳли сулӯк буд хоҳанда мақсӯди эшон , ӯ бо эшон шарик буд дар ончии эшонро бидон махсӯс гардонида анд бидон , аз мукошифоти ғайб , муҳтоҷ он набӯд ки хештанро туфайлӣ мекунад бар касе ки ӯ хориҷи азин тоӣФаҳ буд ва агар ин мурӣд , тариқ ӯ тариқи тақлид буду баҳоли хеш мустақил набӯд ва хоҳад ки бар роҳ тақлид равад то онгоҳ ки бтҳқиқ расад , гӯи перони салафро муқаллид бош ва бар тариқати эшон май рӯ ки он ӯро аввалитар аз дигари тариқатҳо .

Возин буд ки шайхи Абуабдурраҳмон слмӣ гуфт ки шблӣ гуяд ки чист занни ту бълмӣ ки илми уламои зоҳири қавмро дар он тӯҳмат буд .

Ва ҷунайд гуяд агар донстмии андари зери кабӯдии осмони худои таъолиро илмӣ будӣ бузургвортар азин илм ки бо асҳоб мегӯям қасд он кардамӣу бадасти оўрдмӣ .

Ва чун мурӣдони эътиқоди худ муҳками бкрднди миёни хеш бо худоӣ , бояд ки илми шариъати бҳосли орад аммо бтҳқиқ ва аммо савол аз аъиммаи он қадар ки фариза бидон бгзорд ва агар фуқаҳо мухталиф бошанд андари фатвои ин масаъла , ӯ ончии боҳтёттар буд он гираду доими қасд ӯ он буд то аз хилоф берун ояд ки рухсати андари шариъат , кори заъифон буду кори машғӯлон ва ин тоӣФаҳро ҳеҷ шуғл набӯд магари фармони хдоўндтъолии биҷой овардан , ва аз баҳр ин гуфтаанд ки чун дарвеш аз дараҷаи ҳақиқат бо мақоми рухсат шариъат ояд нияти хеш фасх карда бошад бо худоӣу аҳдӣ ки ӯро буд бо худои ъзўҷл нақз карда .

Ва мурӣд бояд ки шогирдӣ пер карда буд ки ҳар мурӣд ки адаб аз перӣ фаро нагирифта бошад азу фалоҳ наёяд ва инак Абуязид мегуяд ҳар ки ӯро устод набӯда бошад эмом ӯ дев буд .

Аз устод Абӯали шунидам ки гуфт дарахт худ раст барги براردи валикин бор наёрад мурӣд ҳамчунон буд ки устод надида бошад ки тариқати азу фаро гирад ҳар нафасӣ ӯ ҳўии параст буд фаро пеш нашавад .

Пас чун хоҳад ки бад-ӣн тариқ равад баъдазин ҷумла , бояд ки тавба кунад , аз ҳамаи злтҳо даст бидорад , пинҳону ошкороу сағирау кабӣра ва ҷаҳд кунад то хасмонро хушнӯд кунад , бовел ва ҳар ки хасмро хушнӯд накунад ҳаргизи азин тариқат ӯро ҳеҷ чиз накушояд ва барин ҷумла рафтаанд ва пас азин ҷаҳд кунад то ълоқҳо ҳама биндозад .

Аввал онаст ки аз мол берун ояд ки мол ӯро аз ҳақ боз дораду бноءи ин кор бар фароғати дил ниҳодаанд .

Шблии фаро ҳасрӣ гуфтӣ дар абтдоءи кор ки агар аз ҷумъа то ҷумъа ки пеши ман оеи бахотири ту чизе гузар кунад ҷузи худоӣ , ҳаромаст бар ту ки пеши ман ое .

Ва ҳеҷ мурӣд набӯдааст ки андарин кор омадааст ки ълоқтӣ дошт аз дунёи ало ки он ълоқт ӯро , аз он шуғл берун оварад ва чун аз мол берун омад аз ҷоҳ низ берун бояд омад ки ҷоҳи хеш дидан дар он тариқат , мӯҳлика азимасту ҳаргоҳ ки қабули халқу ради эшон наздики мурӣд ҳар ду яке набошад аз ваии ҳеҷ чиз наёяду зиёни гортрини чизҳо ӯро он буд ки мардумон ӯро бичишам исботи бенанд ва хоҳад ки ӯро бузург доранду бадв табаррук кунанд онки мардумони азин ҳадис муфлис бошанд ва ӯро ҳануз ирода нашуда бошад , табаррук чун кунанд бадв , пас аз ҷоҳи берун омадани воҷиб буд барояшон зеро ки он заҳрӣ кушандааст .

Чун аз ҷоҳу мол берун омад бояд ки ниятии бикунади дуруст бо худои таъолӣ ки пери хешро мухолифат накунад бҳрчаҳ гуяд зеро кӣ мурӣдро хилофи пер , андари аввали кор , зӣонеи саҳмгин буд зеро ки абтдоءи ҳол ӯ бар ҷумлаи умраши далел буд .

Ва шарт ӯ онаст ки бадал эътироз накунад бар пери хеш ва агар чунон буд ки бар хотир мурӣд бугзарад ки ӯро андари дунёу охират қадре ва қӣматӣаст ё бар рӯй замин ҳечкас ҳаст камтари азу , як қадам , андари иродат дуруст набӯд ӯро , зеро ки ӯ ҷаҳд мебояд кард то хдоиро бисёр шиносад на то хештанро , бҳосл кунад . Қадреу ҷоҳӣу фарқ буд миёни онк хдоиро хоҳаду миёни онкии ҷоҳи нафас хеш хоҳад аммо дар дунё ва аммо дар охират .

Пас воҷиб буд бирав ки сари хеш нигоҳ дорад Маслан аз ангалаи гиребони хеши магар аз пери хеш ки нигоҳ набояд дошт ва агар нафасӣ аз нафасҳои хеш аз пер пинҳон дорад ӯро хиёнат карда бошад , бояд кӣ ҳарчӣ ӯро фармоед онрои гардан наад бъқўбти он хиёнат ки карда бошад аммо бсФрӣ ки ӯро таклиф кунад ё ончӣ фармоед аз пай он шавад .

Ва раво набӯд ки пери зулат аз мурӣдон андар гузорад зеро ки зойеъ кардани ҳақи худоӣ буд ҷли ҷалола ва то онгаҳ ки мурӣд аз ҳамаи ълоқтҳо берун наёяд раво набӯд ки пер ӯ ҳеҷ чиз талқин кунад аз зикрҳо , балки воҷиб буд ки тҷрбт кунад ӯро , чун мурӣдро андари он содиқ ёбаду азми ваии дуруст буд шарт кунад бо вай ки ҳарчӣ пеш ояд андари тариқати розӣ буд аз қазоҳои гӯногӯн , аҳд кунад бо ӯ ки азин тариқат барнагардад бҳрчаҳ ӯро пеш ояд аз сахтӣу злу дарвешӣу дарду беморӣу онки бадал майл накунад босонӣ ,у шаҳват ва рухсат наҷуед ,у тани осонӣу коҳилӣ пеша нагирад зеро ки истодани мурӣди бтар буд аз фатрат ӯ .

Ва фарқ буд миёни фатрату вақфату фарқи он буд ки фатрат бозгаштан буд аз иродату берун омадан аз он тариқу вақфати истодан буд аз роҳ рафтан бхўш омад касалӣу коҳилӣ ва ҳар мурӣд ки дар ибтидои кори коҳилӣ пеша гирад азуи ҳеҷ чиз наёяд .

Ва чун пер ӯро имтиҳон кард воҷиб буд бар вай ки зикр ӯро талқин кунад чунонк пер савоб бинад гуяд то он ном бар забон ҳаме гуяд пас бифармоед то дил бо забон рост дорад ва гуяд то доим бар он зикр бошад чунонк пиндорӣ ки доим бо худоӣ хешаст ва то туоне бар забонати ҷузи он зикр наравад .

Ва фармоед то доим бар таҳорат бошаду нхсбди магар аз ғалабаи хоб ва аз таоми батадрӣҷ кам мекунад андаки андак , то бар он қавӣ гардад ва нагузорад ки одати хеши бикбор даст бидорад ки дар хабар омадааст ки шитоб зада на роҳ баравад ва на сутураш барҷоӣ бимонад .

Пас фармоед то хилват гираду азлат ва ҷаҳд кунад андари ҳоли хилват то хавотири бахуди роҳи надиҳад ва чизҳо ки дил ӯ машғӯл гирданд аз худ боз дорад .

Ва бдонки дарин ҳолати андак касе буд аз мурӣдон ки на ӯро дар ибтидои васвосӣ буд дар эътиқод , бхосаҳ ки мурӣди зираки дил буд ва ин аз он имтиҳонҳоаст ки бар мурӣд бояд ниҳод , бар пери воҷиб буд чун ӯро зирак ёбад ки ҳуҷҷатҳои ақлӣ ӯро талқин кунад ки ночор ӯро бълм растгорӣ бошад аз васвос , ва агар пери андари ваии ҳеҷ чиз бинад аз қӯту саботи андари тариқат , ӯро сабр фармоеду зикри доим то нури қабул аз дил вай барафрӯзаду офтоби висоли андари дил ӯ барояд ва ин зуд буд валикин аз бисёре якеро набӯд ин аммо ғолиби он буд ки аишонрои бози назари оранд ва нигаристану таъаммул кардан нишонҳо бшрт , то илми усӯл ҳосил шавад бақадр ҳоҷату доъияи мурӣд .

Ва бдонки мурӣдро андарин боб , балоҳо бошад , бовел ва он , он буд ки чун дар хилват бошад бзкр машғӯл шаванд ё дар маҷлис самоъ бошанду ғайри он , чизҳо дар нафасу хотири эшон гузар кунад мункир то бҳдӣ ки аишонро мумкин набошад ки он ошкоро тавонанд кардан касеро , ё бар забон тавонанд рондани онро ва эшон бҳқиқт донанд ки ҳақ таъолӣ муназзаҳасту аишонро дар он шабаҳат набошад ки он ботиласт ва бидон муболот накунанду бостдомти зикр машғӯл бошанд бояд ки зикрӣ кунанд ва аз худои таъолии дрхўоҳнд то аишонро аз он халос диҳад ва ин хавотирҳо аз васвос шайтон набӯд балки аз ҳадиси нафас буду ҳўоҷси он , чун бандаи бтрк муболот бидон , машғӯл шавад он , азу бурӣда гардад .

Аз одоби мурӣд балки аз Фроӣзи ҳол ӯ онаст ки мавзеи иродати хешро мулозимат кунаду бсФр берун нашавад пеш аз онкии тариқат ӯро қабул кунаду пеш аз онкии бадал , баҳақ расад ки сафар , мурӣдро на дар вақти хеши заҳрии қотил буд ва ҳар ки аз эшон сафар кунад пеш аз вақти хеш бидонча умед дорад нарасад ва чун худои таъолӣ хайрӣ хоҳад ба мурӣд , ӯро барҷоӣ бидорад ва чун шарӣ хоҳад бадв , ӯро бози он барад ки аз он берун омада бошад ва чун ҷавон бошад тариқат ӯ хизмат кардан бошад бзоҳру дрўишонро дӯст дорад ва ин фурӯтарин ртбт буд андари тариқат ӯ ва монанди ӯ , брсмии андари зоҳир басанда кунанду сафар ҳаме кунанд , ғояти насиби эшон азин тариқат , ҳаҷ буду зиёрати мавзеҳо ки онҷо риҳлат кунанду дидори перони бзоҳри салом , бад-ӣн қаноат кунанд , аишонрои доими сафари ҳаме бояд кард то осоиш , аишонро дар мҳзўроти ниФкнд зеро ки ҷавон чун роҳат ва осоиш ёбад фатрати бадв роҳ ёбад ва чун мурӣди якбори андари миён даравишон шавад андари бдоит , ӯро зиён дорад , азим , агар касе андар уфтад сиблат ӯ он буд ки ҳурмати перони биҷои ораду асҳобро хизмат кунад ва хилоф накунад аишонроу ончии роҳати эшон буд андари он , бидон қиём кунад ва ҷаҳд кунад то дили перӣ аз вай мстўҳш нагардад ва бояд ки андари суҳбати даравишони хасм буд бар тани хешу барояшон хасмӣ накунад , ҳарякиро азишон бар хештани ҳақӣ воҷиб донаду ҳақи хеш бар кас воҷиб набинад .

Ва мурӣд бояд ки ҳеҷ касро мухолифат накунад агарчӣ донад ки ҳақ бадаст ӯст хомӯш буду бзоҳри чунон намояд ки мувофиқ ӯст ва ҳар мурӣдӣ ки дар ваии ситезау лҷоҷу пайкор буд аз ваии ҳеҷ чиз наёяд .

Ва чун мурӣди андари ҷамъи даравишон буд бояд ки хилоф накунад аишонро , дар сафар ё дар ҳзр , бзоҳр , на дар хӯрдан ва на дар рӯзаи доштан ва на дар ҳаракат ва агар чизе равад ки мувофиқ набӯд , басар хилоф кунаду дил бо худоӣ нигоҳ дорад ва чун ӯро ишорат хӯрдан кунанд луқма ё ду бихӯраду нафаси хешро орзӯи надиҳад .

Ва аз одоб мурӣдон нест , вирдҳо бисёр доштан , бзоҳр зеро ки қавми андари хотир монда бошанду муъолиҷати хуйҳои бад ва аз ғифлати давр бӯдан на андари аъмол бар , ночор , буд аишонро аз он , гузордан фароизу сунан ротбаҳаст аммо зиёдат аз намози нофила , ёд кард бадал , аишонрои тамомтар бар давом .

Ва сармоя мурӣд онаст ки аз ҳама эҳтимол кунад бхўшӣ ва ҳарчӣ ӯро пеш ояд брзоу сабр , он бигузорад ва бар танагӣу дарвешӣ сабр кунад ва савол накунаду бқлилу касӣр муъориза накунад андари ончӣ ӯро ҳаззӣ буд дар он ва ҳар ки ин нахоҳад кард вирои ббозор бояд шудан зеро ки ҳар ки ҳар орзӯе ки мрдмонро буд , ӯро низ он орзӯӣ буд ё хоҳад буд , аз онҷо ки эшон орзӯии хеш ҳосил кунанд ӯро низ ҳам аз онҷои ҳосил бояд кард аз арақи пешонӣу ранҷи даст .

Ва чун мурӣди андари хилвати бзкри машғӯл буд агар андари хилват чизе ёбад ки пештар аз он наёфта бошад аммо бихоб ё дар бедорӣ ё миёни хобу бедорӣ аз хитобӣ ки башнавад ё маънӣӣ ки ӯро рӯй намояд аз ончии нақзи одат буд , бидон машғӯл набояд буд албата ,у боз он нанигарад ва набояд ки мунтазири ин чунин чизҳо бошад ки ин ҳама ӯро аз ҳақ машғӯл дорад ва чора набошад ӯро ин ҳамаи ҳолҳо ки пеш ояд ӯро , пери хабар додан аз он , то дилаш фориғ шавад аз он ва бар пери воҷиб буд ки сар ӯ нигоҳ дораду кор ӯ аз дигарон пинҳон дораду андари чашм ӯ онро ҳақир гирданд ки ин ҳамаи озмоиш буду бози он ором гирифтани айни макр буд , мурӣд бояд ки ҳазар кунаду ҳиммати азин бартар дорад .

Ва бдонкаҳи зиёни гортрини чизеи мурӣдро онаст ки шод буд бидонча андари сар ӯ пайдо ояд аз тақрйвоти ҳақи таъолии бдонкаҳ ӯро махсӯс карда бошад бидон ва агар бтрк он бигӯед зуд буд ки ӯро азин ҳоли брбоинд , бончаҳ пайдо кунанд ӯро , аз ҳақиқатҳоу шарҳи ин чизҳо дар ҷумлаи андари китоби навиштан дшхўор уфтад .

Ва аз ҳукм мурӣд онаст ки чун дар ҷойгоҳӣ ки ӯ буд , касеро наёбад ки бадв иқтидо кунад , то ӯро адаби дромўзнд , ки ҳиҷрат кунаду пеш яке равад аз перон ки ӯ бидон кори истода буд ки мридонрои роҳи намояду онҷои пеш ӯ муқӣм шавад ва аз остона ӯ мФорқт накунад то онгаҳ ки ӯро рухсати надиҳад .

Ва бдонкаҳи шинохти худованди хонаи аввал бар зиёрати хонау аввали маърифати худованд хонааст пас зиёрати хона ва он гуруҳ ки бе дастурии пер бҳҷ шаванд он ҳама зулатасту нишоти нафас , эшон нишони ин тариқат бар хештан карда бошанд , валикини сафари эшонро аслӣ набӯду далелии барин онкӣ аз сафари аишонрои ниФзоиди магари парокандагии дил ва агар гомӣ аз нафаси хеши фаротари нҳодндии аишонрои беҳтар будӣ аз ҳазор сафар .

Ва шарт мурӣд онаст ки чун зиёрат перӣ кунад бҳрмт андар шаваду бадв бҳшмт нигарад ва агар чунон буд ки пер ӯро аҳл он дорад то хидматӣ кунад неъматӣ бузург донад .

Фасл набояд ки мурӣд эътиқод дорад ки перон маъсӯм бошанд балки воҷиб буд ки аишонрои бози аҳвол эшон гузораду бадишони занни некӯи бараду ҳади хеши нгоҳдорд бо худоӣ дар онч ӯро фармӯдааст аз корҳоу илм дар фарқ кардани миёни ончӣ писандидаасту ончӣ накӯҳидааст .