Махфӣ намонад ки ҷаноби Сайиди шарифи алломаи ҷорҷоне - тоби сроаҳ - дар ҳошияи шарҳ мтолъ овардааст ки маърифати мбдءу маъод ки камоли нафас нотиқааст ба ду ваҷҳ муяссараст . Яке ба тариқи аҳли назару истидлол ва яке ба тариқи аҳли риёзату муҷоҳидау пайравони тариқи аввал агар мулозиму мтобъи миллати анбёинд , дар ҳар замони эшонро мутакаллим гӯйанд ва агар тобеъи миллат пайғамбарӣ нестанд , аишонрои ҳкмоءи ?машаеи номанду соликони тариқи сонӣ яъне аҳли риёзат агар тобеъи миллати анбёинду муҷоҳидаи эшон ба қоидаи шариъати набии он замонаст эшонро сӯфия гӯйанд ва агар риёзати он қавм бар вифқи қарори пайғамбар аҳд нест , эшонро ҳукамои ишроқии номанд ва он нест ки ба ҳамин лафз мегуфта бошанд .

Чаҳ ки ин лафз арабӣаст , Маслан ҷамоатӣ ки такаллум ба ибрӣу сурёнӣ ё ғайри он май намоянд , муттасиф ба ин авсофро ба лафзӣ ки ба қонӯни худ барои тасмияи ашёъ қарордодаанд , мехонанд ба калимае ки дар луғати араб ба маънӣ сӯфӣаст вбдини мазмун низ муҳаққиқи тӯсӣ - нури аллоҳи рӯҳа -у соири уламоу фузало дар мусаннафоти худ нақл намӯдаанд , лиҳозои аҳли муҷоҳидау риёзати тобеъи шариъатро сӯфӣ номидаанд . Вазъи ин лафз аз барои ин тайифа мудом хоҳад буд . Пас сӯфӣ итлоқ мешавад ба муртоз . Муҷоҳидае мутобиқу мувофиқи қавонину қавоиди шаръӣа . Ва гуфтаанд ки дар замони ҳазрати хотами алнабӣин - салавоти аллоҳи всломаҳи алайҳу алии ?алаи аҷмъин - ҷамъӣ аз муҳоҷирини асҳобу муттақеони эшон ки сирватӣ ва мкнтӣ надоштаанд ва ҳамвора рояти ибодату риёзат меафроштаанд ва дар сафае аз масҷиди ҳазрати расӯли мутаваҷҷеҳ муҷоҳидот бӯдаанд , эшонро мавсӯм ба асҳоб сафа намӯдаанд ва низ баъзе гӯйанд ба сабаби лбси суфи мсмӣ ба ин исм омаданд ва низ гуфтаанд ки сӯфӣ муштақаст аз сафоу сФўт . Ба ҳар ҳоли эшон , аз амоҷди аҳл имон бӯда ва дар сафаи масҷиди ҳазрати нбўиؐбаҳи ибодат иштиғол менамӯдаанд . Чунонкӣ дар тафосир омадааст ки ҷамоатӣ аз снодиди қабӣлаи мазрабаи хизмати ҳазрат расӯл омаданд ва он ҳазрат ба ҷиҳати инки эшон ба шарафи ислом мушарраф шаванд , эшонро тўқир фармудӣ ва эшонро аз маҷоласт асҳоби сафа ки ба зоҳир ҳқиаҳ менамуданду либоси куҳнаи пашминае пӯшида буданд , нанг ва ор омад ва гуфтанд ки мо бузургонем ва моро аз муоширати ин фирқаи фақири ор ва маҷоласт бо ин хирқаи пӯшони душвор . Пас Ҷабраил нозил шуд ва ин ояро ба тариқи хитоб ба он ҳазрат оварад ки :

ВосбрнФски маъаи аллазӣнаи идъўни рбҳми болғдоаҳи волъшии иридўни виҷҳаи влои тъди ъиноки ънҳмтриди зинаи алҳиўаҳи алднёу лоттъмнأғФлнои қалбаи ънзкрнои вотбъи ҳавоау кони أмраҳи Фртои қул алҳақ мнрбкмФмншоءи Флиؤмнўмншоءи ФликФрإнои аътднои ллзолмин норо яъне сабри фармои нафаси худро ба онҳое ки мехонанд парвардгори худро дар субҳу шом ва май ҷӯянди ризоӣ ӯро ва бар мадори чашмҳои худро аз рӯй эшон , магар ирода карда ва мехоҳад зиндагонии дунёро ва итоат макун касеро ки ғофил кардаем мо , дил ӯро аз зикру ёди худ ва мтобът кардааст ҳавои худро , вбўдаҳаст кор ӯ берун аз ҳади эътидол . Бигӯ ҳақро аз ҷониби парвардгори худ . Пас ҳарки хоҳад имон оварад ва ҳарки хоҳад кофар шавад .

Ба дурустӣ ки мо муҳайё кардаем аз барои золимони оташи дӯзахро , ҳосил ки фазилати асҳоби сафаи муҳтоҷ ба баён нест ва дар ағлабу аксари кутуби ҳазароти муҳаққиқин мшрўҳо мстўраст баъзе аз акобр гуфтаанд ки дар замони ҳазрати хотмؐчўни фазилатии зиёда аз шарафи суҳбати он ҳазрат набӯд , мушаррафин ба ин ташрифро саҳобаи хонданду аҳли асри дуюм ки ба хизмати саҳоба расида буданду ахбору аҳодӣс аз эшон шунида тобеъин гуфтанд . Ва дар асри сеюм онҳо ки тобеъинро дида буданд , атбоъи тобеъин номиданд . То асрӣ ки аз замон ҳзртؐдўр шуданд , хавоси умматро зӯҳҳод ва ибод гуфтанд то онкӣ зоҳир шуд бидъатҳо ва бисёр шуданд мазҳабҳо мисли хавориҷу ғаллоту занодақау млоҳдаҳ , ва ҳар як иддао намӯд ки дар миёни мо ибод ва зӯҳҳоданд ва ин исмро бар хавоси худ итлоқ карданд .

Пас аҳли ҳақи хосони худро ки ба мазиди тоъоту муҷоҳидоту авроду азкору иҷтиноб аз аҳли дунё махсӯс буданд , сӯфии хонданд ва ин номи пеш аз санаи дивист аз ҳиҷрат бар эшон итлоқ шуд . Ҳамоно баъзе аз мунофиқину мтшбҳини дарини силсилаи худро дохили сохта , боиси ташкики авому бадномӣ хавос гардӣдау ало дар ҳақи сӯфия аз ҳазрати рсўлؐўи ҳазрати амиролмؤмнинؑоҳодиси муштамил бар мадҳ бисёр воридаст . Аз ҷумла дар китоби Башшораи алмустафои бшиъаҳи алмртзӣ ки ҷаноби алломаи муҳаддиси мавлонои Муҳамади боқири маҷлисии раҳмаи аллоҳи алайҳ дар феҳристи китоби беҳоруланвори худ нисбати ин китобро ба ҳазрати шайхи ъмодолдини Муҳамади бен абии алқосми алии алтбрӣ - тоби сроаҳ - додааст ба аснодаши омадаи қоли расӯли аллоҳ : мнсраҳи أниҷлси маъаи аллоҳи Флиҷлсмъи أҳли алтсўФ яъне ҳазрат фармуданд ки ҳаркиро хуш меояд ва масрур мешавад ба инки ҳам нишин аллоҳ бошад , пас бояд биншинад бо аҳли тасаввуф . Ва муқаввии ин ҳадисаст ҳадиси қудсӣ ки ҳақ субҳона фармуд أнои ҷлиси мнзкрнӣ яъне ман ҳам нишин он касам ки зикри ваёади ман намояд ва ба иттифоқи мувофиқу мухолифи сӯфия , аҳл зикранд :

Ва низ дар ҳамон китоб ривоят намӯда ки қоли расӯли аллоҳ : лоттънўои алии أҳли алтсўФу алхрқи Фإни أхлоқҳмأхлоқи алأнбёءу лбосҳмлбоси алأнбёء ва ҳам дар он китоби мрўист ки қоли расӯли аллоҳ : роғбўои фии дъоءи أҳли алтсўФу أсҳоби алҷўъи волътши Фإни аллоҳи инзри илайҳами висръи фии аҷобтҳм дар китоби ъўолии аллёлии ҷаноби ибни ҷумҳӯри лҳсоўӣ ки аз машоҳӣри уламоӣ имомӣаасту мавлонои Муҳамади боқири мазкӯр дар феҳристи баҳори алонвори худ нисбати онро ба ин ҷумҳӯр мазкӯр дода , ривоят шудааст ки қоли амӣралмуъминӣни алӣ : алтсўФи أрбъаҳи أҳрФи тоءи всод ва ваов вФоءи алтоءи тарки втўиаҳи втқоء , алсоди сабри всдқи всФоء , алўоў - ваад , вўФоءи вўрди алФоءи фарди вФноءу фақр ва муҳаққиқин чунин шарҳ кардаанд ки « алмтсўФ » яъне он кас ки мсмӣ ба тасаввуфаст . Ва баъди ин исми чаҳор ҳарфаст . ҲрҳрФӣ аз он муштамил бар се васф , ки маҷмӯи дувоздаҳ васф мешавад . Пас шахсеи мсмӣ ба ин исми бад-ӣни сифоти дувоздаҳ гона бояд муттасиф бошад то мавзӯи ?лаи ин лафз тавонад буд ва агар набошад итлоқи ин лафз бар ӯ муҷоз . Ва тартиби авсофу таҳсили он ки аввали тарки ҳавоу тавбаи намӯдану руҷӯъ кардани азмъосӣу таҳсили мартаба тақвоаст пас ҳар мартаба мавсуфаст ба ҳусӯли мартабаи мо қабл . То се мартабаи аввал ҳосил нашавад , дохил дар маротиб сония намешавад .

Ин мувофиқаст бо ояи анأўлёؤаҳи إлои алмтқўн зеро ки сбрўсдқу сафо аз ахлоқи ҳамида ва авсоф авлиёст ва ин мартабаи сония , аднӣ аз мартабаи вилоят ва маърифатаст ва мсмӣаст ба айни алиқину аввали зуҳӯри осори вилоят ва тасарруфасту мартабаи чаҳорум ки фарду фақр ва фаност мартабаи солис аз вилоят ва маърифатаст ва он мартаба , мсмӣ ба ҳақ алиқинаст . Вҳргоаҳ дар ин ҳадис , ба назари софӣ таъаммул карда шавад , ҷамъи ончии машойих дар баёни манозили сулӯк навиштаанд истинбот мешавад . Зеро ки чаҳор ҳарф иборатаст аз чаҳор мартабаи сайру сулӯк , ки асфори арбаъа низ гӯйанд ва он сайр « илои аллоҳ » ва « биллоҳ » ва « фии аллоҳ » ва « маъаи аллоҳ »аст ва дар инки ҳазрат , дувоздаҳ васфи дрмротби арбаъаи фармӯдаи ишоратии латифу кноитӣ шарифаст ки сӯфӣ намебошад магари шиъаи аснии ъушрӣ ва аз инаст ки ин тайифаи интисоби ҳаряк аз слосли худро ба он ҳазрат ё ба яке аз аъиммаи маъсӯмӣн май намоянд .

Акобр дар боби тасаввуфи суханон фармӯдаанд , монанди : алтсўФи иктисоби алФзоӣли вмҳўи алрзоӣл ва ҳам гуфтаанд алтсўФи тарки алФзўлу ҳифзи алосўл ва низ гуфтаанд алтсўФи рФзи алҳўӣу мулозимаи алтқўӣу аизои алтсўФи шукри алии алнъми всбри алии алнқм ва низ алтсўФи Фноءи алносўтиаҳи взҳўри алоҳўтиаҳ . Қоли ашшайхи алшҳиди алأўл : алсўФиаҳи алмштғлўни болъбодаҳи волмързўни ани алднёи волмқблўни إлии алохраҳ ва гуфтаанд баъд аз мартабаи набуввату вилояти мутлақаи ин фирқаи аҷалу аъз банӣ одаманд . Зирокаҳ ҳар чизеро се мартабааст , мартабаи аълоу аўсту аднӣ . Аъло анбёинду аўсё - салавоти аллоҳи алайҳим -у аўст сӯфияанд върФо , - қудси аллоҳи أсрорҳм -у аднӣ авоманду ҷҳло - ҳдоҳми аллоҳи таъолӣ .