Ҳақиқат - ҳикмати таклиф изҳор ҳастӣаст ба зуҳӯри аҷзи ғайру изтирор ба ибодату таъзими зоти маъбуди ҳақиқӣ , ва ғоят онаст ки ҳиссаи адамяти мумкин ки абдятаст аз ҳиссаи илоҳят ки вуҷӯдаст мумтоз гардад , ва ин буд маънӣ : мо ъбдноки ҳақи ъбодтк . Мо ърФноки ҳақи мърФтк , ва мо қдрўои аллоҳи ҳақи қадара .

Ҳақиқат - ҳикмат аз ибтилои анбёءу авлиёъи таҳаққуқи изтирор мазкӯраст ,у зуҳӯри фанои вуҷӯди маҷозӣ ки тааюнаст алии моҳўи алайҳи кон . Ва аз ин сабаб дар каломи Маҷиди ояти астФоу аҷтбоу ғуфрони анбиёи баъд аз илтиҷоу Нидои эшон зикр фармуд . Чунончии дрҳқи одам ( ъ ) :у ъсии одами рабаи Фғўӣ , сами аҷтбоаҳи Фтоби алайҳ , ва дар ҳақи Нӯҳ ( ъ ) : влқди нодонои Нӯҳи Флнъми алмҷибўни внҷиноаҳу аҳлаи ман алкрби алъзим ва дар ҳақи иброҳӣм ( ъ ) : Флмои ҷини алайҳи аллили рои кўкбоу алзии атмъи ани иғФрлии хтиӣтии явми аддӣн , ва дар ҳақи Довӯд ( ъ ) : анмои Фтноаҳи ФостғФри рабау хари рокъоу аноб , ФғФрнолаҳу дрҳқи сулаймон ( ъ ) :у алқинои алии курсӣаи ҷсдои сами аноб , қоли раби ағФрлии вҳби лии маликои лоинбғии лоҳди ман баъдии анки анати алўҳоби Фсхрнои ?лаи алриҳ . Ва дар ҳақи Юнус ( ъ ) : Фнодии фии алзлмоти ани лоолаҳи алоонти сбҳонки ании канти ман алзолмин , Фостҷбнои ?ла . Ва дар ҳақи Айюб ( ъ ) : азнодии рабаи ании мусинии алзру анати арҳми алроҳмин . Ва дар ҳақи Мӯсо ( ъ ) : қоли раби ании зулмати нафасии ФоғФри лии ФғФрлаҳ . Ва дрҳқи Муҳамади Мустафои слии аллоҳи алайҳи вслм :у тхФии нФски мо аллоҳи мбдиаҳу астғФри лзнбку взънои ънки взрку азои ҷоءи насри аллоҳи алсўраҳ ,у тўбўои илои аллоҳи ҷмиъо , эй алмؤмнўни лълкми тФлҳўн .

Ҳақиқат - аз бҳс​ҳои собиқ муҳаққиқ шуд ки ваҷҳи эҳтиёҷи ҷавоҳир ба ҳастӣ имконаст , эъроз аз ин ваҷҳи қобл​тру мҳтоҷ​тронд , аз онкии эъроз аз афъол вағайриҳо аз ҷиҳат ҳастӣ ба ҷавоҳир низ ки маҳаласт мҳтоҷ​онд , ба хилофи ҷавҳар ва низ таҷаддуди арз зиёдатаст бар ҷавҳар ки алързи лоибқии замонин , ва бинобарин маънӣ , ҳазрати ҳақи таъолии ҷавҳар яъне нафаси инсониро дар хилқат мақдам дошт бар арз ки амаласт ва фармуд : валлоҳи хлқкму мотъмлўн .

Ҳақиқат - феъли ихтиёриро эҳтиёҷ ба воҷиби алўҷўд зиёдатаст аз изтирорӣ , аз онкии ихтиёрӣ масбуқаст ба халқу қудрату иродату ихтиёри дўоъӣу таҳрики аъзоъ бар вифқи доъияи иродат ,у бозаҳри яке аз ин ҷумлаи мҳтоҷ​онд ба эҷоди асбобу илал беҳаср ки он ҷумлаи мунтаҳии ми​шўд ба изтирор , ба хилофи изтирорӣ ки муҷаррад эҷодаст , ва чун мухтор дар ихтиёри мзтрост , ихтиёри айни изтирор буд : мо кони ?лаами алхираҳ .

Қоида - таъаллуқи феъл ки амр нисбӣаст ба зоҳири айн таъаллуқӣаст ки ба мазҳар дорад ва ҳар ду ҷиҳат агарчӣ аввал ҳақиқӣасту дувуми маҷозӣ дар ҳад эътиборанду боз дар ҳар ду нисбат аз ҳайсияти ваҳдати куллияти воҳидяти ҷамъи ҳақиқӣ дигараст , ва дар каломи Маҷиди як феълро ба ҳар се ҷиҳат нисбат фармоед аммо нисбат бо ҳақи таъолии зоҳири чунонкӣ : аллоҳи итўФии алонФсу нисбат бо халқ : қул итўФокми малики аламути алзӣу кули алоиаҳу эътибор ҳар ду нисбати боҳам : вқотлўҳми иъзбҳми аллоҳи боидикм . Аз онкии тъзиби айн феъласт ва ҳам чунон эътибори нисбати ҳақи зоҳир дар мисли :у ълмки молами ткни тааллум ва дар мисли : влўшӣнои лотинои кули ҳдоҳо , вқли кули ман ъндоллаҳи взинолҳми аъмолҳму эътибори нисбати мазҳар дар мисли :у илмаи шадиди алқўӣ ва мисли : влкни конўои анФсҳми излмўн ва мисли : ҷзоءи бмои конўои иъмлўн ва мисли : ва мо асобки ман сиӣаҳи Фмни нФски вазин ?лаами алшитони аъмолҳму эътибор ҳар ду нисбат дар мисли : ани аллазӣнаи ибоиъўнки анмои ибоиъўни аллоҳ , қул ани кантами тҳбўни аллоҳи Фотбъўнии иҳббкми аллоҳ ва мо Ромяти ази Ромяти влкни аллоҳи Ромӣ . Ва ин мақоми хоси мазҳари Маҳмадӣ ( с )аст ва мсмоаст ба мақоми Маҳмӯд : ъсии ани ибъски рбки мқомои мҳмўдо .

Ҳақиқат - таҳқиқи ин мақом масбуқаст ба бақои бъдолФно ки ҷабру қадар ба ҳам муҷтамаъ нагардад . Ҳар кадоми оят ки муштамиласт бар ҷабри маҳзу адами таъсир ба истиқлол , ишорат буд ба мақоми фанои маҳзи чунонкӣ : вмои анати бҳодии алъмии ани злолтҳм ва мо анати бмсмъи ман фии алқбўрони анати алонзир ,у анки лотҳдии ман аҳббти Флълки бохъи нФски алии осорҳм . Ва ҳар кадом ки муштамиласт бар амр ба ирсолу такмили нуфуси чунонкӣ : вонзр , ва қул вотбъи водъ , воқбли ишорат буд ба бақои маҳз . Ва ҳар кадом ки муштамиласт бар ҳаракати баъд аз сукӯну кашфи баъд аз стару илми баъд аз ҷаҳлу Ганаии баъд аз фақру ҳидояти баъд аз залолати ишорат буд ба аҳадяти ҷамъи чунонкӣ : ёоиҳои алмдсри Қуми Фонзр , ва : ёоиҳоолмзмли Қуми аллил ва : анмои анобшри мслкми иўҳии илои волами иҷдки итимои Фоўӣ , вўҷдки золоФҳдӣу вўҷдки ъоӣлои Фоғнӣ .

Ҳақиқат - он чунонкии тавҳиди миёни ташбеҳ ва тнзиаҳаст яъне исботи сифоти ҳақиқӣу нафии сифоти салбӣ ки : лӣси кмслаҳи шиӣӣу ҳўи алсмиъи албсири аъло маротиби инсоният яъне мақоми Маҳмадии миёни нафй ва исботаст , яъне бақои баъди алФноء ки : Фостқми комаи амрат ,у байни алмшрқу алмғрби қблтӣ ,у имони миёни нафйу исбот : вотбъи мо аўҳии алики ман рбки лоолаҳи алои ҳўу аързи ани алмшркин ,у эътиқоди миёни ҷабру ихтиёр ки : мо асобки ман ҳасанаи Фмни аллоҳ ва мо асобки ман сиӣаҳи Фмни нФски қул кули ман ъндоллаҳ . Ва аҳкому ахлоқу аъмоли миёни ифроту тафрит ки дайни қавӣами всрот мустақӣмаст ки : мо кони иброҳӣми иҳўдёи влонсронёу локини кони ҳниФо мусалламан . Аз онкии ҳомили ваҳдонияту мазҳари вҷўдоътдол вҳснаст ки ба баъзе аз он ишорат карда шуд : ани ҳзоолқрони иҳдии ллтии ҳаии ақўм ,у ани ҳзосротӣ мустақиман Фотбъўаҳи влоттбъўои алсбли ФтФрқи бкми ани сиблата .

Хотима - дар тартиби сулӯки тавҳид , чун нахусти тааюни вуҷӯд яъне дар таназзул , ҳазрат илмаст онгаҳ қудрат , онгаҳ иродат ,у мазҳари инсонии нахусти баъд аз куллӣ ҳақиқии аввали вуҷӯди ми​ёбд яъне тааюни ҷузвӣ дар сӯрати нутфа то дараҷаи азмӣу лаҳмӣ , онгаҳ ҳаёт ки мбдоءи огоҳӣ ва илмаст , онгоҳи қудрат яъне қӯти ҳаракату бтш , онгаҳ қӯти иродати тамизи зору нофеъ ,у ихтиёри нофеъу кароҳати зор дар рафъи тааюн яъне урӯҷ бар акси он буд . Пас ба ҳасби ихтиёри маҷозӣ дар ҳақиқӣ аз ӯ муртафаъ шавад ба ризо ки зид онасту боби аллоҳ аъзамаст мавсуф гардад : врзўони ман аллоҳи Акбар , ва мо кони муъмини вломؤмнаҳи азои қзии аллоҳи врсўлаҳи умарои ани икўни ?лаами алхираҳи ман амрҳм . Онгаҳ қудрати ҷабрӣ дар қудрати ихтиёрӣ аз ӯ бархезад ва ба таваккул муттасиф шавад ки : вълии аллоҳи Фтўклўои ани кантами муъминин . Онгаҳ рафъи сувари илми ҷузвӣ дар ълки куллӣ ба таслим : вислмўои тслимо . Онгаҳ тааюни адамии вуҷӯд муртафаъ шавад ба Фноء дар тавҳид : анк мет ва анҳм метуну фавқи кули зии илми алӣам , ҳатто иқтли алрҷли фии сиблати аллоҳ . Онгоҳ атсоФаст ба бақои баъди алФноء : ва ман итўкли алии аллоҳи Фҳўи ҳасба , ки ба вуҷӯди ҳақиқӣ беадам ки : лоизўқўни Фиҳоолмўти алоолмўтаҳи алаввалӣу илм беҷаҳл : вълмноаҳи ман лднои уламоу қудрат беаҷзу иродат беҷабр ки : ?лаами фӣҳо мо ишоءўн мавсуф гардад . Ва ӣнҷо буд ки : Фбии ибср ва беинтқ ва беисмъро сазовор ояд , бал ки : атънии аҷълк мислииу лӣси кмслӣ ,у хатми ин мартаба ба мақоми Маҳмадӣ ( с )аст ки нуқтаи мунтаҳо ба мабдаи пайвандад : ани слотӣу наскӣу маҳёӣу мамотии ллаҳи раби Алъоламин лошарики ?ла , ани аллазӣнаи фарзи алейк алқуръони лродки илои маъод , комаи бдокми тъўдўн .