Шоҳзода гуфт : зиндагонии подшоҳи комкору соҳиби қирони рӯзгор дар ҳифзи кирдигори бод . Чунин овардаанд дар кутуби машҳуру таворихи мазкӯр ки дар ъҳўди мозӣа ваамам холӣа дар билоди антокиаҳ , бозаргонӣ бӯдааст бо сирват бисёру тиҷорат бешумор . Дар сунуфи тиҷорат бо кифояти тамом ва дар маърифати аснофи амтъаҳ , шаҳоматӣ бар камол . Пайваста дар қатъи мФоўз будӣу манозилу мароҳили паймӯдӣ . Рӯзии ҷамоатӣ аз воридони брсиднд ва ба самъ ӯ расониданд ки дар фалони навоҳӣ аз савоҳили муҳӣт , чӯби сандал иззатӣ дорад , чунонкӣ ба қимати бозар маъдан баробараст . Бозаргонро ҳаваси суд дар рабӯд , бо худ гуфт : сармоя эй ки дорам , ҷамъи орму снли хуррам ва бидон шаҳр барам ва ба нархи неку баҳоӣ тамом бифурӯшам . Бидон сармоя эй рост шаваду кафофӣ ҳосил ояд ки дар бақиятаи умр , Ганаеу истиғное буд ва аз касбу тиҷорат бениёз шавам ва ба фароғат ва рифоҳат биншинам . Нқўдӣ ки дошт барин азимат ҷамъ кард ва сад харвори сандали харид ва рӯй бидон навоҳӣ оварад ва дар роҳ бо худ мегуфт :

Чун ба наздики он вилоят раседу савод ӯ бидид , рӯй ба шаҳрии ниҳод ки фотиҳаи билоду феҳристи савод буду мардумони он шаҳр ба Фтнт ва киёсту зарқу ҳиялат маърӯф буданд . Чун ба ду манзилии он шаҳр расед , манеҳён хабар доданд ки бозаргонии сад харвор сандал меоварад . Яке аз деҳоти он шаҳру кафоти он ҷамъ ки дар вуҷӯҳи тиҷорат , бсорт дошт , бо худ андешед ки ман қадре сандал дорам , ҳам акнӯн ин бозаргон бирасаду нархи сандали ман касоди пазирад , биравам ва ба ҳиялати сандалҳо аз вай ҷудо кунам . Пас бар шакли бёъону ҳайати кӣсаи дорон берун омад ва қадре чӯби сандал бо худ оварад . Чун ба марҳала бозаргон расед ва ӯро бидид , суханӣ нагуфт ва ҳоле бифармуд то хайма Эй заданду деги поя бар ниҳоданду ивази ҳизум , чӯб сандал месӯхтанд ва мегуфтанд :

Чун роиҳаи сандал ба машом бозаргон расед , ба тафаҳҳус он бархест ва ба ҳар тарафи зовия май гашт то ба всоқи мард шаҳрӣ расед ки сандал дар оташдони бадали ҳизум май сӯхт . Бозаргон чун ҳол чунон дид , мутаҳайир шуд ва хира бимонад ва бо худ гуфт : ҷоӣӣ ки ҳизуми эшон сандал буд , маро дар вай чаҳ рбҳи сӯрати тавон кардан ? дариғо ки молҳо зойеъ шуду машаққати шаш моҳаи роҳу меҳнати асфору хавфи ихтор таҳаммул кардаму сӯзён бузён омад . Пас ба наздики мард шаҳрӣ рафт ва чун ғамнокӣ мустаманд бинишаст . Марди шаҳрӣ аз вай пурсед ки аз куҷо май ое ва дарин борҳо чаҳ матоъи дорӣ ? бозаргон гуфт : сандал овардаам . Шаҳрӣ пурсед : биҷузи сандали дигар чаҳ овардае ? гуфт : ҳама сандаласт . Шаҳрӣ гуфт : лоҳўлу лои қувваи алоболлаҳ дар вилояти мо харвории сандал ба динорӣасту бештари ҳизуми мо аз вай бошад . Чаро бизоъатӣ наёвардӣ ки туро бар он рбҳӣ будӣу фароғатӣ ҳосил омадӣ ? бозаргони азин сухан дар ҳайрат ва зҷрт афтод ва ба дарёии фикрати ғӯтаи вар хӯрдан гирифт ва худро маломат кардан сохт ва бидон қонеъ шуд ки карӣ бар ваии зиён буд . Шаҳрӣ чун воқифи гашт ки бозаргони ин сухан хӯрд ва ба андак чизе хурсанд шуд , гуфт : эй ҷавонмард , ман турои азин ғами фараҷи орм ва кам зиёни гардонам ки мардии муслеҳ май намоеу симои сиёнату сдод дар носиаҳ ту пайдосту осори мардумӣу мурувват дар ғарраи ту зоҳиру лоиҳ . Ин сад харвори сандал ба гувоҳии ин ҷамоат ки ҳозиранд ба як паймона аз ҳар чаҳ ту хоҳӣ аз нуқрау зару симу марворид ҳар кадом ки хоҳӣ ба ман фурухтӣ ? мард бозаргон гуфт : фурухтам . Шаҳрии ҷамоатии сқотро бар он гувоҳ гирифт ва ашҳод карду сандал дар қабз оварад ва борҳо барграфт ва рӯй ба шаҳри ниҳод . Бозаргони гумони барад ки ин мард дар боб ӯ аноятӣ кардааст ва шафқатӣ намӯда , онро ба миннатҳои бисёр муқобила кард ва чун ба шаҳр даромад , ба хонаи перзанӣ фурӯд омаду динорӣ ба ганда пер дод то тартибӣ кунад ва чун шаб даромад , аз перзан пурсед ки дарин шаҳри сандал ба чаҳ нархаст ? зан гуфт : баробари зару сим . Бозаргон биҷой оварад ки таррор бо ӯ ҳиялат кардааст , мутафаккири гашт . Перзан гуфт : мӯҷиби таҳайюр ва тафаккур чист ? бозаргони қисса шарҳ дод . Перзан гуфт : мардумони ин шаҳри бғоити грбзу мҳтолу зроқ ва мғтоланд . Фардо ки дар шаҳри ое , зинҳор бо касе сухан нагӯйӣ ва дод ва ситад накунӣ ва бар моли худ зинҳор нахурӣ ки ту мардии ғарибӣу манозилу мароҳили паймӯдае , то моли худ дар вартаи талафу ҳалоки ниФкнӣ . Бозаргон гуфт : сипос дорам ва аз хати амри ту қадам брнагираму бомдод ки симурғи субҳ дар уфуқи машриқ парвоз карду зоғи шом дар завоёии мағриб нопадид шуд , мард ба шаҳр даромад ва тавоф мекард ва дар рзодиқу рсотиқ май гашту мшоръу мноҳл май паймӯд . Ба музиъӣ расед , ду мардро дид ки бар дуконӣ нарад мебохтанду асби мқомрт дар мзмор мсобқт метохтанд . Бозаргони замонӣ ба назораи боистод . Яке аз он ду тан гуфт . Хоҷа нарад май доне ? бозаргон гуфт : оре . Народ гуфт : биншин то як ндб нарад бозем . Пас онгаҳ агар ту барӣ , ҳарчӣ хоҳии бидиҳем ва агар Бамоне , ҳарчӣ Фрмоӣим бикунӣ . Бозаргон гуфт : раво буд . Бинишаст ва нарад бохтан гирифт . Марди шаҳрии нродии устод буд чунонкӣ народ осмонро се зарба пешӣ додӣу мшъбди афлокро чун муҳра ба бозӣ доштӣ .

Дар ҳоли мард аз бозаргони бабрад . Гуфт : хоҳам ки ҷумлаи оби ин дарёро ки дар пеши мост , ба як шарбат бихӯрӣ . Бозаргони мутаҳайир фурӯ монаду ҷавобӣ шоФӣ надошт . Мардумон гирд омаданд ва ин марди бозаргон , сурху кабӯди чашм буд . Мардии сурхи кабӯди як чашм биёмаду чанг дар вай зад ки ту як чашми ман бдздидӣ , боздиҳ ё қимати як чашм ман бидиҳ . Дайгарӣ биёмаду порае санги рухоми пеш ӯ андохт ва гуфт : марои азин санги пероҳан ва азорӣ бидӯз ё баҳои он бидиҳ ва ин хусумату мҷодлт дар ҳам пайваст ва ба ттўилу тсқил адо кард . Хабар ба ганда пер расед , беруни давид ва гуфт : ӯро ба ман сипоред то ман змон кунаму бомдод ба шумо даҳум ки имрӯз дайраст то фардо ба ҳокими равед . Он ҷамоат , бозаргонро ба ганда пер супурданд ва ӯро дар ӯҳда змон оварад . Бозаргон бо ҳазор тимор чун бутемор , пжмону андӯҳгин ба хона омад . Ашки рангин аз фаввора чашм мебориду ангушт ҳасрат мехойид ва мегуфт :

Мутаҳайир аз гардиши рӯзгору мутафаккир аз олами ғаддор . Перзани забон маломат бикшод ва гуфт : дар васият аъодт мекардаму ҳуқуқи мусоҳибатро ба лавозими мнсҳту шафқат ороста мегардонидам ва мегуфтам ки дарин шаҳр бо ҳеҷ каси байъу шарӣ ва муомила накунӣ . Мавъизати маро ки аз маҳзи ашФоқ буд , асғо накардӣу насоеҳи маро ки аз вифоқ бенифоқ буд , қабул накардӣ то худро дар чунин балоу меҳнати афкандӣ .

Бозаргон гуфт : рост май гӯйӣу ончӣ бар ту буд аз мавоҷиби инсонияту ҳуррияту лавозими ҳақи гузорӣу шафқат биҷой оварадӣ аммо маъзӯри дор ки гуфтаанд :

Кошкӣ ҳаргизи ин савдо дар деги сувидои нпхтмӣу обрӯӣ аз барои нони нрихтмӣ . Локин чаҳ кунам чун кор афтод ? ганда пер гуфт : дил ба ҷои ору гӯши ҳуш ба ман дор . Ҳар дардиро дармонӣ ва ҳар меҳнатиро поёнӣаст . « хзи аллўлўи ман албҳру алзҳби ман лоорзу алҳкмаҳи ммни қолҳо » . Туро ҳилтӣ омӯзаму санъатии созам ки азин меҳнати барраӣ ва ба муроди худ рисӣ . Бозаргони мулотафати перзанро ба шукру мўоъиди хуб муқобила кард ва бар ваии саноу офарини пайваст ва гуфт : чун азин дўоҳӣу шдоид халос ёбаму наҷот рӯй намояд , ҳуқуқи мносҳту мувофиқати туро ба адои расонам ва ба қсорои имкону тоқату ниҳояти вусъу қудрат дар туруқи мукофоту муҷозоти ин масоъии Маҳмӯду васоили мшкўри қадами занаму қавоиди ин вдод ба лўоҳқи иттиҳоди муаккади гардонам .

Пер зан гуфт : бидон ки ин ҷамоатро меҳтарӣаст , пери нобӣноу мубтало аммо азими доҳӣу доноу ҳозиқу кофии ройу бдиҳаҳи ҷавоб ва ҳар шаби ин ҷамоат ба хона ӯ раванд ва дар вақойиъу ҳаводис сухан гӯйанд ва бо ӯ мушовират кунанд ва аз рой ӯ тадбир ва астхорт хоҳанд . Ҳар чаҳ гуяд , бар қзити он раванду маслиҳати он май намояд ки имшаби ҷома ба расми мардумони ин шаҳри дарушӣ ва ба хона ӯ рӯй ва дар зовия Эй биншинӣ . Чун наргиси ҳамаи чашм ва чун сиснбри ҳама гӯш кардӣу ҳуши дорӣ то хасмони ту чаҳ гӯйанд ва ӯ ҷавоб чаҳ диҳад . Ҷумлаи ёдгорӣ ва дар ҳифзи оре . Бозаргони ҷома ба расми мардумони онҷо дар пӯшеду баъд аз онкии чодари симобӣ аз сари арӯс олам баркашиданду ҷлбоби қӣрӣ дар пӯшеданд , ба хонаи меҳтар тарророн рафт ва бар тарафии хомӯш , мтнкрўор бинишасту мутарассид май буд то чаҳ гӯйанд ва ӯ чаҳ шунӯд . Пас нахусти таррорӣ ки сандал харида буд , бархест ва гуфт : зиндагонии ҳокими дарози бод дар хўшдлӣ бар давому Комронии мустадом , олам ба кому сайд дар дом . Бозаргонӣ омадааст ва сад харвор сандал оварда ва ман он ҷумла аз вай ба як паймона ҳар чаҳ ӯ хоҳад , бхридаҳаму сандал дар қабз оварда . Меҳтар гуфт : хато кардӣ ва набояд ки ончии сайди худ гумони барадӣ , дар қайд ӯ шӯйу басои зираку доно ки аз даври бинӣ дар корҳои саъб афтодаасту сармоя бар бод дода ва бибояд донист ки таксӣ бар ҳамаи зиракони ҷаҳон ба фаҳм ва киёсту хотиру фаросат роҷҳ набӯд , қасди вилоят мо накунад ва ба тиҷорат ӣнҷо наёяд .

Мисли : ва мо инҳзи албозии бғири ҷиноҳа

Аз баҳр ин гуфтаанд . Агар фардои ту аз ваии сандали хоҳӣ , гуяд : ман як паймона кейк хоҳам , нимӣ нар ва нимӣ мода , ҷумла бо зину лагому ҷлу стом . Чаҳ кунӣ ва азин бало ба чаҳ ҳиялати халоси ёбӣ ? таррор гуфт : эй меҳтар , на ҳамоно ки ӯ ин дақиқа донад . Меҳтар гуфт : агар бидонад чаҳ кунӣ ? гуфт : сандалҳо бози даҳум . Гуфт : агар бигираду чизе дигар нахоҳад , саҳл буд . Пас он дигар ки нарад барда буд , бар пой хост ва гуфт : ман бо ҳамин марди як ндб нарад бохатм ба шарти онкӣ агар ӯ барад , ҳар чаҳ хоҳад бидиҳам ва агар ман барам , ҳар чаҳ фармоем бикунад ва нарад ман барадам . ӯро гуфтам : хоҳам ки ҷумлаи оби ин дарё ба як шарбат бихӯрӣ . Пер гуфт : хато кардӣ , агар ӯ гуяд ки ту ҷумлаи Ҷайҳунҳо ки сари дарин дарё доранд барбанд то ман ҷумла ба як шарбат бихӯрам , чаҳ кунӣ ? таррор гуфт : эй ҳоким , ҳаргизи ваии ин дақиқа надонад . Пер гуфт : ҷавоб ӯ инаст ки гуфтам . Сдигр бархест ки ман ин мардро гуфтам : маро аз санги рухом , пероҳану азории дуз . Пер гуфт : агар ӯ порае оҳани пеш ту андозад ки ту азин оҳан ришта кун то ман азин санги пероҳану азори дузам , чаҳ кунӣ ? гуфт : эй ҳоким , хотир ӯ бад-ӣни дақиқа кӣ расад ? гуфт : ман ҷавоб ӯ гуфтам . Дайгарӣ бархест ва гуфт : ин марди ҳам шакл ва ҳайат манаст . ӯро гуфтам : як чашми ман ту дздидӣ , бркн ва ба ман боздиҳ ё товон бидиҳ . Пер гуфт : кори ту азин ҳамаи бадтар ва душвор тараст . Агар ӯ гуяд : ман як чашми худ бар кунам ва ту ин чашми дигар ки дории бркн то дар тарозу бисанҷем , агар баробар ояд , чашм аз он ту буд ва агар наёяд набошад , ӯро як чашм бимонаду туро ҳар ду рафта буд . Гуфт : ақл ӯ бад-ӣни камол , интиқол накарда буду хотир ӯ ин ҷамол наёфта . Пер гуфт : « ва мо алии алносҳи алои алнсиҳаҳ » . Чун суолоту ҷавобот ба охир раседу ҷамоати тарророни бпрокнднд , бозаргони мтбҷҳу шодон ба хона омад ва бар гандаи пер офарин кард ва гуфт :

эй модари мушфиқ вае дӯсти мувофиқу носеҳ , лавозими ашФоқ бар муқаддамоти карам илҳоқ кардӣу одоби насоеҳ ба бароҳини лоиҳ ба ман намӯдӣ . Марои зиндагӣ аз баҳри бандагӣ ту хоҳад буд , ҳукми турои маҳкӯму амри туро маъмурам .

Ва бозаргони он шаб ба хўшдлӣ биёсуд ва ба фароғату рифоҳати бғнўд . Чун эъломи қиргўни шаб ба қирвон мағриб раседу чатри заррини офтоб , сар аз матлаъ машриқ баровард , тарророн ба всоқи перзан ҳозир омаданду хасми худ талаб карданду ҷумлаи пеши ҳокими рафтанд ва ҳар як шарҳи воқеа худ бигуфт . Аввали таррорӣ ки сандал харида буд , бархесту забон ба мадҳ ва сано биёрост ва гуфт :ед аллоҳи алҳокми алрӣису сонаи ани алтлбис . Ман азин марди сад харвор сандал харидаам ба як паймона аз ҳар чаҳ ӯ бихоҳад , бифармоӣ то баҳо бастанду сандал таслим кунад . Ҳоким рӯй ба бозаргон оварад ва гуфт : ту ин як паймона чаҳ май хоҳӣ ? бозаргон гуфт : як паймона кейк хоҳам , нимӣ нар ва нимӣ мода , ҷумла бо зину лагому ҷлу стоми мурассаъ ба зару гавҳару маҳаллӣ ба лолӣу ҷавҳар . Ҳоким рӯй ба таррор кард ки туро нагуфтам :

Таррор гуфт : сандали бози даҳум . Бозаргон гуфт . Сандали малики тесту маро ба ҳукми шаръу мъомлт , баҳо бар ту воҷибаст . Ончии пазируфта Эй бирасону ибром аз маҷлиси қозии мунқатиъи гардон . Чун мнозът ба ттўил кашиду мҷодлт ба тсқили анҷомӣд , ҳоким ба ваҷҳи тшФъ бо ҳазор тазаррӯъ бар ҳазор динор сулҳ кард ки таррор ба бозаргон диҳаду дасти азин хусумат бидорад ва сандал бигирад ва ҳам барин минволи ин аҳвол ба охир расед . Ҳар як суханӣ мегуфтанд ва ҷавобӣ мешуниданду охири аламр бо ҳазор гуфтор бар се ҳазор динор қарор доданд ки ин ҷамоати бидиҳанд ва азин бало барраанд . Бозаргони зари бастаду сандал дар қабз оварад ва ба баҳоии тамоми бФрўхту гандаи перу ҳокимро ҳадяҳои бисёр дод ва бо неъматии фахриу ғаниматии вофир рӯй ба ватани маъҳуду мақар молўФ оварад . Ин се кас аз ман зирактар буданд . Подшоҳ чун балоғати броъту фасоҳату Фсоҳт ӯ бидид , худоиро саҷда ҳамд оварад ва гуфт :

Пас рӯй ба ҳозирон оварад ва аз эшон пурсед : бад-ӣни мавҳибати хатир ки аз ҷлоили мавоҳибу ъқоили саодат эзадӣаст , сипосу миннат аз ки бояд дошту шукр аз ки бояд гуфт ? яке гуфт : сипос аз модари шоҳзода ки на моҳ дар қарори макину ҳисори ҳсину хазонаи раҳм , нақди вуҷӯд ӯро аз офату фатрат нигоҳ дошту баъд аз зуҳӯри вилодат , тарбият кард ва ба мсобти мардӣу мардумии расонид . Дайгарӣ гуфт : миннат аз шоҳ бояд дошт ки модар чун заминасту падар чун ҳросу зроъу раҳм мазраъаасту нутфа чун тухм , агар тухми шоиста буд , шаҷару наботу самару шукуфа бар вифқ он ояд . Дайгарӣ гуфт : сипосу миннати шоҳзодаи рост ки ҳиммат бар таҳаффузу тааллум ҷамъ карду хотиру ҳифз дар кор овараду машаққати тааммул ва тафаккур кашиду ранҷи тзкору такрор таҳаммул кард то аз мадориҷи суфло ба мъорҷи аъло баромаду илму адаб ва ҳунар биёмухту зоти худро ба истеъдоду истиқлол ба мансаби камол , мустаъид ва муҳайё гардонид . Дайгарӣ гуфт : сипоси сандбоди рост ки дар боби таълим , шароити насоеҳ биҷой овараду шоҳзодаро ба перояи илму ҳилаи ҳикмати музайян ва маҳаллӣ гардонид ва ба маротиби алайҳу мадориҷи суннӣаи расониду мустаҳаққи тоҷу тахту иқбол ва бахт кард . Дайгарӣ гуфт : миннату сипос , вузарои комили рост ки ҳар як дар боғи донишу фазл , шукуфа ва азҳор адланд ва ба камоли кифоят ва ҷамол киёст ороста ки шоҳзодаро аз вартау мӯҳлика берун овараданд . Санад бод гуфт : сипосу миннат аз худоӣ бояд дошт ки шоҳзодаро ба аъзои мустақӣму ҳавоси салиму нафаси Кариму халқи азими бёФрид ва ба ақли комилу фазли шомил ороста гардониду мустаъиди қабули ҳикмату тҳиўи ҳусӯл илм доду олатҳои ҳифзу зикру тахайюлу таваҳҳуму таъаққулу тазаккуру тасаввур мавҷӯд карду асбоби таҳсили саодат дар вай фароҳам оварад ва ба мсобту манқибати расонид ва ба дарҷату манзалат махсӯс гардонид .

Шоҳ гуфт : эй фарзанд , азин ҷумла ба мҳҷаҳи савобу мнҳҷи истиқомати кадоми нздиктрст ва аз шореъи хатоу ғалати кадоми давртар ? шоҳзода гуфт : агар малик иҷозат фармоед , достонӣ бигӯям мувофиқи ин муқаддамоту лоиқи ин калимот . Шоҳ мисол фармуд ки бигӯӣ .