Чунин гӯйанд ровӣони ҳадису худовандони таърих ки дар мўозии айёму сўолФи аъўом дар иқлӣми Ҳиндӯстон , подшоҳӣ бӯдааст кўрдиси ном ки сҳоиФи мъолии ҷҳондориро ба макорими ахлоқи ҳамидаи мўшҳи гардонида буду радои мафохири подшоҳиро ба мосри аъроқи Карим , мтрз карда . Рӯзгор ӯ ба ҷамоли адли оростау авсоф ӯ ба камоли фазли машҳур шуда . Давлатии матоъу ҳишматии мутӣъ , муддатии тавилу мамлакатии ариз . Дасти тановули ҳосидону татовули қосидон аз мамлакат ӯ бастау кӯтоҳу чашми атмоъи фосидаи мутаъаддӣон дар давлат ӯ пӯшидау фароз . Ҳамеша мтобъи ақлу мтоўъи адл будӣу осору ахбори рафтагону сайру сунани эшон шунӯдӣу зикр ҳасан шем васияти мтоўъти хадаму ҳашам ӯ ба самъи салотини вақти расидау забони рӯоту баёни сқот , овозаи рифоҳяти раияту хсби неъмату амни вилоят ӯ ба гӯши хилоиқи расонида ва аз бадви сабо ки умраи умру ғарра даҳраст то тулӯъи сабоҳи шеб ки хабардиҳанда видоъ ҳаётаст , ҷуз дар мнҳҷи риояти раоёу маслаки тахфифу трФиаҳи зуъафои вилоят қадам назада буд ва аз барои иктисоби амвол , гомӣ дар хиттаи визр ва вабол наниҳода . Пайвастаи иҳтимом бар масолеҳи раоёии давлат мўФўр медошт ва бару баҳри мамлакатро ба аФозт насифату ашоъти муъаддилат , маъмур мегардонид . Давлат ӯро саъди Акбари иқлӣм Зуҳал мегуфтанду мулӯки офоқ , макорими ахлоқ ӯ бар ҳошияи ҷаридаи сиёсат таълиқ мекарданд ва аз фазойили илму шамоили ҳалам ӯ иқтибос менамуданд ва мегуфтанд :

Пайвастаи мхолтт бо ҳукамои фозилу ндмоӣ комил дошту айёму авқот бо уқалои оламу фузалоӣ банӣ одам гузошт . Шаҳавоту нуҳумотро талоқ дода буду мҳзўроту муҳаррамотро итлоқи фармӯда . Соъоти умр бар истифои хайроти мқсўри гардонидау авқоти айём бар истеъмоли ҳасанот , мавқуф карда ва ба яқини содиқ , восиқ шуда ки матоъи дунё ғурурасту музахрафоту ммўҳот ӯ хаёли нопойдору ақли ҳозиқ дар гӯши ҳуш ӯ гуфта :

Ва ба байноти возеҳу даллолоти лоиҳи бдонстаҳ ки ҳар муъзалӣ ки аз завоёии мамлакат дар масолеҳи раияти истиқболи намояд , ҷавониби ризои илоҳиро тақдим бояд намӯд ки ниҳояти зулм , ва хемасту авоқиб ӯ азоб ?илем .

Ва забони замон , ин маънӣ бо ӯ такрор карда :

Ва ҳотифи ҳаракоти рӯзу шаб бо ӯ гуфта : ҳар ки дар мансаби подшоҳӣ ба мтобъти млоъбу млоҳӣ машғӯл шавад ва ба ҳукми нуқсони адлу хусрони ақл аз истеъмоли ҳаламу фазл маҳҷӯр монад , чун брзигрӣ буд ки тухм дар замин пароканд ва дар таъаҳҳуди бозуу қӯти об додани ғифлати варзад то ранҷ ӯу тухми деҳқон ботил гардад ва ба сабаби азоъти оби ҷӯй , обрӯӣ ӯ зойеъ шаваду хоибу хосру мудаббир ва муфлис гардаду забон рӯзгор гуяд :

Ман изръи алшўки лами иҳсд ба алънбо

Ва чун соҳиби давлат ба иктисоби шаҳват ва иртикоб наҳиммат аз таҳсили давлату тадбири мамлакат боз монад , дар скри ғифлат аз шукри неъмат ғофил гардад ва ба сабаби давоми мастӣ , давлат ӯ рӯй дар пастии орад ва бар хотир ӯ гузарад .

Мисли : влрби шҳўаҳи соъаҳи аўрсти ҳзнои тўило

Қосидони давлат аз мамлакат ӯ туъмаи мақосиди созанду хасмони заъиф , фурсати тсўиФи талаб кардан гиранду наввоб аз барои ҳифзи маросими хеш , макорими амонат ва диёнат бигузоранду раоёии мамлакатро дар маърази мўну аворизи оранди вилоят хароб гардаду раоё мстосл шаванд ихтилоф дар мамлакат пайдо ояду ихтилолу интишор дар давлат зоҳир гардаду онгоҳ мисли ӯ чунон буд ки мардӣ аз бен девор хок баргираду боми хонаи андоид , ҳар чаҳ зӯдтари хона бо замин баробар шавад ва гуяд : мисли алмалики алзии иъмри хзонтаҳи ман амволи раиятаи кмсли ман итини сатҳи байтаи бмои иқтлъи ман асос банӣонау рӯзгори ин байт фурӯ хонд :

Пас ин подшоҳ бар қзити адл ва инсоф мерафту раоёро дар зилли чатри риоят аз офату ъоҳт дар паноҳи ҳаётату аноят нигоҳ медошт , чунонкӣ дар атрофи мамолику акнофи масолик ӯ шоҳин бо Кебек мсомҳт менамӯду гург бо мяши масолеҳат май ҷуст .

Аз шробхонаҳи эҳсон , коси аФзол бар дасти аФозл бояд ниҳод ва аз дорухонаи адл , скнгбини тахфиф ба мҳрўрони раият бояд дод ва чун малики маврӯсу хазонаи мктсб ҳосил бошад , он аўлитр ки дар ниҳояти аъмор , ба тарк асфор гуфта шавад ва дар зиёфати давлат , туфайлёни мамлакатро марҳабоеу толи Бақоӣ шнўонидаҳ ояд ки чун бисоти давлат аз шодравони мамлакати таии пазираду айёми баҳори ҷавонӣ ба хазони перии мизоҷ дай гираду мол , дасти моли ворис ва ҳодис шавад , шамъи зиндагониро ҷон ба лаб расаду чароғи амл ба боди аҷал фурӯ мерад , рӯзгори ин абёт бархонад :

Ҳар рӯз аз рқбаҳи сабоҳ то ркбаҳи рўоҳ ва аз хурӯҷи злом то духули шоми брмснд мазолим нишастӣ ва дар масолеҳи мамолики сухани пайвастӣ ва чун ҳадақаи айём ба злом мкҳл шудӣу сҷнҷлҳои олами боло ба сайқали кавокиби мсқли гаштӣ , бо хавоси давлат дар ҳуҷра хилват нишастӣ ва гуфтӣ : домани шаби васлро пеш аз онкии субҳи ҳиҷр тулӯъ кунаду кавокиби Сауди шабоб дар мағриби шеби уфӯлу ғуруби намояд , ба дасти тараби муҳкам бояд дошт , чаҳ ҳар ки дар ҳолати видоъ аз лиззати иҷтимо ёд накунад ӯро аз қурбу баъди маъшӯқ хабар набӯд ва аз ҳоли иттисолу ифтироқ асар набошад .

Болбъди иърФи қимаи алтқриб

Ва аз баҳри онкӣ дар байзаи мурғи малик , фаррух вуҷӯд надошт , авқоту соъот дар фикрат ва ҳайрат мегузошт ва бо худ мегуфт : давҳаи ҷҳондорӣ беғснӣу асли бузургвор бефаръӣаст агар бисоти амл , дасти аҷал дар навардад , чаҳор болаши малик , отил ва зойеъ монад рӯзии дарин маънӣ Фкртӣ мекард ва яке аз мухаддироти ҳарам ки бо ҷамол киёст , камол фаросат дошт ва ба сармояи шаҳомату перояи ҳзоқти мтҳлӣ буд , дар пеши тахти подшоҳ ба хизмати ҳозири омада буду осори тафаккуру далоили тағайюр дар носиаҳи подшоҳ мшоҳдт мекард аммо ба муҷарради тФрс , таҷассуси ҷоиз наме шимурд ки лоиқи муруввату мувофиқ хизмат намеомад , чаҳ аз змоири мулӯки астхбор кардан , лоиқ хирадмандон набӯд ва чун фикрати шоҳ ба ттўил кашиду осори ҳузн ба ҳади аксори анҷомӣд , мухаддира ба тариқи тлтФ , търФи аҳволи намӯдани сохт ва аз мӯҷиби тағайюри баҳс кардан гирифт ва гуфт : муддати умри шоҳ ба имдоди лутфи кирдигор ба имтидоди рӯзгори мақруни боди биҳамдиллоҳ ва манеҳ ҷаҳон ба авотифи адли шоҳӣ маъмурасту ҷаҳонён ба лўотФи фазл подшоҳӣ масруранд иқлӣми малик ба доду адл ободасту раият аз клФу мўни озоди дӯстони бад-ӣни ҳазрат тақарруб мекунанду душманони азин давлати тҷнб май намоянди товуси Комронӣ дар риёзамоне ҷилва мекунаду симурғи сиёдат дар боғи саодат май хиромад ба атрофу акнофи олам , сяти адл ӯ соираст ва ба бару баҳри гетии зикри фазл ӯ доир .

Подшоҳ ки ҳамвора ба коми никхўоаҳи бод , дар ҳарами ин Ирам мутағаййираст ва дар ғёзи ин риёзи мутафаккиру осори тағайюру тафаккур дар башараи маймун ки саҳифаи иқболу дебоча ҷалоласт мушоҳида метавон кард боиси ин тағайюру мӯҷиби ин тафаккури –огри бандаро муҳаррам дорад - итилоъ фармоед то дар таҳаммули аъбои он ҳол , шарти мувофиқати тоътдорӣу расми мазоҳирати хидматкории биҷои ораду барҳасби иститоату миқдори тоқат , тоъату мтоўъти намояду ғубори ҳамӯаму садои ғмўм аз сатҳи оинаи хотир отир бизадойад .

Подшоҳ чун лутфи мФоўзту ҳасани муҳоварати мухаддира ки ҳуқуқи собиқу аҳляти эътимод лоҳқ дошт бидид , гуфт : мӯҷиби фикрату зҷрти ман , мхоФти аъдои мамлакату мувофиқати авлиёӣ давлат нест ки ҳсни малики ман адласту қавоид ҳар давлату асос ҳар мамлакат ки бар бунёди адл ва насифат ниҳода шавад аз ҳасади дӯстону макри душманон дар паноҳ исмат монад ва аз мадохилати хасмону музоҳимати мутаъаддӣон дар ҷавор саломат ояд .

Аммо бидон ки ҷади рӯзгор беҳазлу қабул ӯ беазл нест бар асар ҳар сӯрии мотамӣ ва аз пас ҳар шодии ғамӣ пеш ояду одамиро аз тҷръи коси аҷалу таҳаммули зарбати шамшери бўиҳиӣ чора нест .

Ҳар оинаи рӯзии Нидои аҷали самоъ бояд карду мамлакату давлатро ба зарурати видоъ бояд намӯд ки баҳор бехазону васл беҳиҷрон набӯду марои ақаб ва халафӣ нест ки бар сарир мамлакат нишинад ва ин мансаби подшоҳиро аз таъаррузи истилои душманон сиёнат кунад ва аз тазоҳуми хасмону тўорди мазоҳмон нигоҳ дораду раоёии ин мамолик ба муддати малики мо дар домани амну фароғату хсбу рифоҳяти эътиёду одат гирифтаанд ва бо тахфифу трФиаҳ алиф ёфтау обоءу аҷдоди эшон ба ғизои эҳсони парварда шудау Бенин ва бенот эшон дар маҳди аҳди давлати мо ба шер карам нашав ва тарбият ёфта агар подшоҳии ҷоир бар эшон қодир гардаду сарсари қаҳр бар эшон вазад , дар ҳоҷараи ҳодисау ҳарорати ҳрўри зулму зим , рӯзгор чигуна гузоранд ва дар шабҳои ялдои зулм ки офтоби малики ман ба мағриби завол , уфӯли намояд , чароғи фироқ чигуна афрӯзанд ? мухаддира чун ин калимот ва муқаддамот бишунид , Қатароти ъброт аз дида фурӯ бориду боди сар аз сина баркашид ва гуфт :

Ҳаргиз рӯй мабод ки арӯси малик аз зевари адли шоҳ отил монад ва аз либоси фазлу карам ӯ орӣ гардаду умед аз фазли офаридагор , онаст ки вориси аъмору аъмоли мо бандагон , бақои давлату давоми салтанат шоҳ бошад ва мабод ки асмоъ бо бандагон , наайб ғроби фироқ истимоъ кунад ва агар подшоҳро иродати халафии шоистау уқбо рашидаст , ин таманно ба сафои тўиту хулӯси нияту арз додани ҳоҷат ба даргоҳи акрами алокрмину арҳми алроҳмини муяссар ва муҳайё шавад ва чун хулосаи мақсӯду зубдаи матлӯб , осоиши зуъафоу оромиши раоёу салоҳи мардумону фироқи болу ҳасани ҳол эшонаст , аз камоли лутфи илоҳӣ , иҷобати ин дуоу аФодти ин таманно , ғариб ва бадеъ набошад чунонкӣ мефармоед , қавла - ъзўҷл - : « адъўнии астҷби лакам »

Шоҳ чун ин муқаддамот бишунид , сидқоту салоат ба зӯҳҳод ва ибод фиристоду нзўри хайроту навофили тоъот биҷой оварад ва чун хусрави сайёрагон , симурғи вор дар пас кӯҳи қофи уфуқ пинҳон шуд ва бар втои кӯҳлии осмон , ситорагон дирафшон шуданд , ба музиъии мутабаррику буқъае муборак дар омаду вазоифи салавоту шароити тоъот иқомат кард ва ба забони тазаррӯъу баёни тхшъ , қиссаи ниёзмандӣ шарҳ доду рқъаҳи ҳоҷат ба сродқи ҷалол ӯ фиристод ва гуфт : эй карӣмӣ ки мутаҳайирони бодияи ҳайрату саргаштагони тӣаи залолат аз ҳарами карами ту анояту риоят талаб мекунанд , макнуни змоиру мазмуни сроир бар ту пӯшида нест , аз карам ту сазад ки ҳоҷати ман ба иҷобати мақруни гирдоне чун субҳи содиқ аз матлаъи офтоб , шорқи гашт , эъломи хуршед пайдо омаду ройоти тиру ноҳид нопидо шуд , шоҳ бо мухаддира хилватӣ кард мзои тақдир бо сафои тадбир мувофиқ афтод ва ба издивоҷи Абуйени имтизоҷи моӣин ҳосил омаду мсръи нутфа ба мшръ раҳм расед айёми вазъ ҳамл даргузашт , ҳангоми маҳду қмот дар расед дарии шоҳвор аз садафи раҳм ба мҳбт зуҳӯр омад ки дар ҷамол , Юсуфи аҳд ва дар камол , Масеҳи маҳд буд , бо ҳавоси салиму аъзои мустақӣми мхоили ниҷобат бар носиаҳ ӯ муайяну далоили шаҳомат бар ҷабин ӯ мубини ақл дар ваии осори ҷҳондорӣ мушоҳида мекарду хирад аз ваии анвори караму бузургворӣ муъоина медид ва мегуфт :

Чун он мива аз шукуфаи вуҷӯд берун омад ва он фаррухи муборак аз байзаи раҳм , қадам дар саҳрои ниҳод , шоҳ ба ифои нзўру итмоми сарвар , неъматҳои фахри ва молҳои вофир дар хайрот сарф карду ҳукамоу аҳли нуҷумро мисол дод то толеъи Масқати нутфау мҳти расу кайфияти ашколи афлоку каммияти ҳаракоти сайёроту моҳияти асбобу аўтоду арбоби буютоту тсдисоту таслисоту муқобилау муқоринаи кавокиб бар тариқи аиқону атқон маълум карданду таърихи синӣн ва шҳўр боздиданду шоҳро бишорат доданд ки шод бошу ҷовиди зӣ ки ин фарзанд , шарафи таборро бшоид ва аз мулӯки мозӣаи ин хонадон , ёдгор хоҳад буду номи бузурги эшонро ба русуми ҳамидау ахлоқи Марзия зинда гирданд ва дар чаҳор болаши мамлакату маснади салтанат , чун оФридўну ҷам , умр ёбаду ҷаҳон дар забти иёлату ҳифзи сиёсати орад ва бар мулӯк рӯй замин ба илму ҳикмату сахоу мкрмту макорими ахлоқу мосри аъроқ тарҷеҳ ёбад ва дар муддати чандини сол аз умр ӯ гузашта , ӯро хатарӣ бошад ба ҷони влкн ба фазли кирдигору анояти шаҳриёри он воқеа саҳл гардад ва он муъзали тисири пазиради иқболу зафар , қарину фатҳу нусрат , ҳамнишин ӯ шавад ва ҳеҷ ғуборӣ бар сафаҳоти камол ӯ нанишинад онгоҳи доя эй мустақӣми бенят , муътадили ҳайат , латифи табиат , Карим ҷабалат биовараданду шоҳзодаро бадв доданд то дар мҳби сабоу шимол тарбияташ медоду шоҳзода қӯт мегирифт ва чун адади сол ӯ ба дувоздаҳ расед , подшоҳ ӯро ба муадаб фиристод то фарҳангу одоби мулӯки биомузад дар муддати даҳ сол , ҳеҷ чиз аз мадорики улӯм ёд нагирифту асарӣ зоҳир нагашт шоҳ бидон сабаби зҷр ва тнгдл шуд мисол дод то файласуфонро ҳозир карданду маҳфилӣ ақд фармуд ва бо эшон ба тариқи астшорт ва астхорт гуфт : мулӯкро аз маърифати шурӯти раёсат ва шинохтани лавозими сиёсату файзи фазлу басти адлу фикрати саҳеҳу рои нҷиҳу ҳалу ақди авлиёии давлату хФзу рафъи аъдоءи мамлакату қамъи душманону қаҳри ҳосидону тарбияти авлиёу тхўиФи аъдоу ҳали мушкилоту рафъи муъзалоту ойини ҷҳондорӣу сунани бузургворӣу шароеъи футуввату лавозими муруввату истимолати дӯстону астқолти ъсрти хидматкорон , чора набӯд ки маносиби малики ҷуз ба фаросати комилу сиёсати шомилу эҳрози ороу аФозти оло мзбўт натавон кард ҳар ки аз ҷумлаи фалосифа ба итмоми ин муҳим , иҳтимоми намояд ва ба мавоҷиби ин хизмат қиём кунаду шароити шафқату лавозими насиҳати биҷои орад ва ӯро дақоиқи илму ҳикмат , таълим ва талқин кунад ва ба адлу фазл , мҳтзӣ вмтўФр гирданд , чунонкӣ ба имдоди илму ҳикмат , мустаъиди сарири мамлакат ва салтанат шавад аз баҳри онкии бози сипед ҳар чанд шоиста ва дар хур буд , то ранҷи таълим ва бедорӣ накушуд ва ба риёзати тодибу таҳзиби наёбад , ҷлоҷли заррин бар пой ӯ набанданд ва аз дасти салотин , мураккаб ӯ насозанд ҳамчунин зару нуқра чун аз маъдани буруни оранд , бо кудурати кон , мухталит ва ммтзҷ бошад , то дар бута имтиҳон наниҳанд ва ба тақвияти оташ , ғашу кудурат аз вай ҷудо нагардонанд , холис ва софӣ нашаваду мустаҳаққи халхоли арӯсону тоҷ шоҳон нагардад .

Ҳукамоу вузаро бар вай офарин гуфтанд ва ба исобати ройу иҷобати рӯят ӯ вусуқу эътимод , зиёдат карданд ва гуфтанд :

Ниҳолӣ ки дар чамани малики шоҳӣ руста бошад ва дар риёзи давлати подшоҳӣ тарбият ёфта , чун сҳоиби аФозти улӯм , сҳоиФи авроқи ашҷору анвору азҳор ӯро аз ғубори ғифлат ва нисён бишӯяд , насими шамем ӯ оламро муаттар гирданд пас аз ҷумлаи он ҳазор файласуф , ҳафтро ихтиёр карданду зимоми ин муҳим ба кафи кифояту аномли тадбир эшон доданд ва ин ҳафт марди файласуф , се шабона рӯз бинишастанд ва дарин маънӣ хавз намуданд ва ҳар як рой мезад , ҳеҷ каси шурӯ кардан дарин боб савоб надид гуфтанд : чун дар муддати даҳ соли ҳеҷ чиз аз анвоъи илм ва ҳикмат наёмухту табъ ӯ таълим ва талқинӣ напазируфт , бо онкӣ дар бадв сабоӣ нашаву намо буду қриҳт ӯ бар тааллуму тодб алиф нагирифту муадаб ва муртоз нагашт , акнӯн мустаҳиласт ки таълим қабул кунад чун оҳан ки дар хок намакин бимонад , зангор гирад ва агар дайртар бимонад , тамомии ҷавҳар ӯ занг бихӯраду баъд аз он ба оташу доруи ислоҳ ва ихлос напазирад ва ҳамчунин ниҳолӣ ки каж руста бошад , агар дар тақвим ӯ зиёдати такаллуфӣу таклифии намое , бишиканад ва ботил гардаду ранҷи таъаҳҳуд ӯ зойеъ шавад сандбод ки яке буд аз ҷумлаи ин ҳафт ҳаким , гуфт : нҳўстӣ ба толеъи ин кӯдаки муттасилу нозир буд , акнӯн он мноҳс зоил мешавад , ман ӯро қабул кунаму одобу улӯм дар омӯзам , аз баҳри онкии одамӣ ба ҳиялат , мурғро аз ҳаво дар ораду моҳиро аз қаъри дарёи براردу бҳимаҳи тавсани ваҳширо муртоз гирданд файласуфон гуфтанд : сандбод бар мо ба фазлу илм роҷҳаст ва дар миёни мо касе аз ваии мстҷмъ тар нест ки рӯзгор ӯро бар аФодти улӯму аФозти ҳикмату дониш мустағриқ доштааст ва ҳар мурғиро ки чинаи тарбият ӯ диҳад , бо симурғ ҳмънонӣ кунад ва бо товуси ҳам ошёнии намояд ва ҳар ҷамолиро ки ақл ӯ машшотагӣ кунад , бо офтоби баробарӣ ва бо моҳ ҳамсарӣ тавонад кард нафас ӯро хавос дам масеҳосту назар ӯро таъсии табъи кимиё сандбод гуфт : балӣ ҳар чанд ман ҳакиму оламам аммо ба гуфтори шумо мағрур нашавам ва ба дмдмаҳи шумо фирефта нигарадам , чунонкии он ҳмдўнаҳ ба гуфтори рӯбоҳ дар тала афтод пурседанд ки чигуна буд он достон ? бозгуӣ .