Сандбод гуфт : овардаанд ки дар мўозии шҳўру синӣн , гиреҳгӣу рӯбоҳӣу уштурӣ дар роҳӣ мроФқт намуданд ва аз рӯй мусоҳибат , мусофирӣ карданд ва бо эшон аз ваҷҳи зоду тӯша , гардае беш набӯд чун замонӣ бирафтанду ранҷи роҳу ънои сафар дар эшон асар карду ҳарорати аташ қӯт гирифту юбусати мҷоът , истило оварад , бар канор обӣ нишастанду миёни эшон аз барои гардаи мухосамат ва мҷодлтӣ рафт ҳар кас аз эшон бар истеҳқоқи хеш беоне менамӯд то охири аламр бар он қарор гирифт ки ҳар кадом аз эшон ба зоди бештар буд , бад-ӣни гарда хӯрдан аўлитр бошад гург гуфт : пеш аз онкии худои таъолии ин ҷаҳони бёФрид , маро ба ҳафт рӯзи пештар , модарами бзод рӯбоҳ гуфт : рост май гӯйии ман он шаб дар он мавзе ҳозир будам ва шуморо чароғи фаро май доштаму модаратро аъонт мекардам уштур чун мақолоти гург ва рӯбоҳ бишунид , гардан дароз кард ва гарда барграфт ва гуфт : ҳар ки маро бинад , бҳқиқт донад ки ман дӯш назодаам аз модар ва аз шумо ба соли бзргтрму ҷаҳондидатар пас ҷумлаи ҳукамо бар он иттифоқ карданд ки дар ин ҳодисаро ҷузи кифояти сандбоди калиди натавонад буд ва ба самъи шоҳ анҳо карданд шоҳ мисол дод то сандбод ҳозир омаду шарафи тақрйв ва трҳиб ёфт ва ба мФоўзту муҳоварати мушаррафи гашт шоҳ гуфт : ин фарзанд , зубдаи давлату хулосаи мамлакату унвони масаррату феҳристи баҳҷат манаст ва дар муддати имтидоди умри ман аз давҳаи вуҷӯд , самара беш аз ин зоҳир нагаштаст бояд ки ӯро макорими ахлоқу мҳомди аъроқу мқоииси сиёсату қавонини раёсату одоби салтанату дақоиқи шариъату ҳақоиқи тариқат таълим кунӣ то муҷарраб ва муҳаззаб гардаду баъд аз фазли акрами алокрмину файзи арҳми алроҳмин , сқту эътимод бар кифояту шаҳомати тест ва чун осори он бар сафаҳоти аҳволу ҳавошии аъмол ӯ зоҳир гардад , ҳуқуқи мносҳт дар шароити мкрмт ба адо расонида ояд сандбод хизмат кард ва гуфт : ҳар чаҳ дар вусъи башарият мумкин шавад аз тақрири лавозими насоеҳу мавоҷиби таълим ба ғояти тоқ ва қсороӣ макунат тақдим карда ояд пас ба таълими шоҳзодаи машғӯли гашту ончӣ аз тараф ва натуфу нкту дақоиқи улӯм буд ба баёну бурҳон бо ӯ мегуфт ва ба самъи маймун ӯ май расонид аммо ба ҳукми онкии шоҳзода дар ҳдости сину бдоити сабо буд , он ғрру дрр чун сабо май шимурду дил бар таҳсили илму таҳаммули аъбои машаққати ҳифзу такрор наме ниҳод то муддатии барин гузашт ва дар хазинаи сина ӯ аз нқўди улӯми ҳеҷ чиз мдхр нашуду сандбоди ончӣ дар втои тоқату въои қудрат ӯ гунҷид аз тафҳиму таълим , мҷҳўди хеш базл мекард ва дар сабоҳу мсо ба лаълу ъсии рӯзгор май бараду мунтазири фурсатӣ май буду соъоти саодатро чашм медошт ва мегуфт : « лаъли аллоҳи иҳдси баъди злки умаро »

Ин маънӣ ба самъи шоҳ анҳо карданд таҳайюр бар хотири отир ӯ муставле шуд ва бо худ гуфт : охири марди сайқал ба тсбту тоне аз ҷавоҳири оҳани зулмоне ба рӯзӣ чанд , оина Эй мекунад ки ҷавҳари мзлм ӯ дар сқолту сФўт ба ҳаддӣ мекашад ки акс намой маҳосин « сўркми Фоҳсни сўркм » мегардаду мҳокии латоифи ҳайат башар мешавад чунонкии мутолиаи оёти маҷди подшоҳӣу тамошои риёзи сунъи илоҳӣ ба восита ӯ мумкин мешавад аҷзои табиату қриҳти фарзанди ман аз оҳани сулбтар ва аз ҷавҳар ӯ мзлмтр нест бадоеъи таълиму саноеъи ин ҳакимро асарӣ боистӣу мқосоти ранҷҳои ӯро ки дар ин муддат таҳмил кардааст , таъсиии пас бо худ ин байт мегуфт :

Шоҳи бад-ӣни сабаб мутафаккир шуду осори тағайюр бар сафаҳоти вҷнот ӯ зоҳири гашти вузаро ва надамо забон астФсор бикшоданд ки мӯҷиби тағйири табъи Карим подшоҳ чист ? гуфт :

Ореи хўшдлии анқои мағрибу кибряти аҳмару зумуррад асФраст ҳар касеро ба қадари ҳиммати влоиқи ҳолат , Фкртӣ ва ҳайратӣаст .

Пас фармуд : бидонед ки хотири маро ба ҷониби ин фарзанд , назарии азиму илтифотӣ тамомаст ва то ин ғоят мунтазир мебудам ки дар риёзи табъ ӯ ниҳолӣ аз ақл ба самара илм расад ё дар чамани дил ӯ хзртӣу нзртӣ зоҳир шавад ки ба самти илми мавсӯм ва мазкӯр гардад .

Худ сандбоди путк бар оҳан сард задааст ва бар рӯй об нақш карда ва рост гуфтаанд :

Охири овозӣ дар кӯҳии диҳӣ , садое боз диҳад ва дар тели рег чоҳӣ кунӣ , обӣ падед ояд аФодти таълиму аФозти талқини сандбодро асар кам аз он набӯд ва мисол дод то сандбодро ҳозир карданд ва ин маъонӣ шарҳ дод ва гуфт : асби ту сунниро ки ба роизӣ диҳанд , таълими роиз дар дақоиқи риёзат , бҳимаҳро муртоз мегирданду муаллим ва муҳаззаб мекунад то ба ишорати Аннану ҳаракати рикоби брхФёту ҷлёти иродат ӯ матлаъ ва мушарраф мешаваду тавсаниро ки боис ваҳшатаст , видоъ мекунаду табъи бҳимиро ки доъия бехўиштӣу муҳайиҷи хлиъ алъзорӣаст аз худ давр мегирданд ва он дар муддатии исир , тисир май пазирад чаро бояд ки қриҳту ҷабалати шоҳзода ки аз арўмаҳи кирому давҳа ашрофаст бо чандини мувозибату мудовимату машаққати тааллуму меҳнати таълим бо адабу ҳикмат алиф нагираду ниҳолӣ ки зинати чамани дайну давлату ороиши боғи малик ва миллат хоҳад буд мусмир нагардад ? магар дар тарбияту риояти ҷониби азизи ваии тақсирӣ ҷоиз доштае ? сандбод чун ин муқаддамот бишунид , барпоӣ хост ва аз шоҳу ҳозирони дастурии хост ва гуфт : бақои акобри давлату амосли ҳазрат дар зилоли ҷалолу мазиди иҷлоли боди тамҳиди аъзор дар муқобилаи ин хитоб агар иҷозат буд бигӯям фармуданд : бигӯӣ .

Сандбод гуфт : бар рои шарифи бузургон ки ситорагони осмони фазлу раёҳин бӯстон адланд , пӯшида намонад ки ин маддоҳи давлати олияро дар фунуни улӯму сунуфи ҳукми табаҳҳурӣ зоҳираст ва дар тҷориби ҳаводис , тафаккурии соибу муддати умр дар таълиму тааллуму аФодт ва астФодт гузоштаст ва агар сӯрати ин ҳол дар маъраз тақсираст , ман тақсир раво надоштаам ва ҳар мқосоту иҷтиҳод ки мумкин гардаду тасвири пазирад , тақдим намӯдаам аммо бе таъйиди осмонӣу анояти раббонӣ ба ҳиялати башарӣ , саодати мақсӯди ҷамол наме намояду анвоъи тадобири мувофиқи анвор мақодӣр намеояду чеҳраи матлӯб , ниқоб аз чеҳраи вуҷӯди худ бар намедорад мокли ман талабу ҷаду ҷаду мокли ман зҳби вирд .

Ва чун ба ҳақиқати ин ҳол тааммул мекунам , кори ман бо шоҳзодаи ҳамон мизоҷ дорад ки пелу пилбон бо подшоҳ Кашмӣр пурседанд : чигуна буд он достон ? бигӯӣ .