Қавлаи таъолӣ : мо кони лбшри алоиаҳ . . . Мақотил гуфт : « башар » ӣнҷои исо ( ъ )аст ва « китоб » Инҷил ,у оят дар шаъни тарсоён Наҷрон омад , ки дар исои даъвӣ ботил карданд ва ғулув намуданд . Мегуяд : раво набӯд ва сазо набошаду ҳаргиз худ набӯд исоро ки худоӣ ӯро пайғомбарӣу китоб Инҷил диҳад пас он гуҳ бамурдам гуяд : маро бандагон бошед !у маро бхдоиӣ гиред фурӯд аз худоӣ . Ибни аббос ва ато гуфтанд : башари ӣнҷои Муҳамад ( с )у китоби қуръон . Ва сабаби нузули он буд ки бӯи рофеъи ҷуҳуду раиси тарсоён Наҷрон гуфтанд : ё Муҳамад ( с ) ту мехоҳӣ ки мо туро банда бошему туро бхдоиӣ гирем ! расӯл аллоҳ гуфт : маози аллоҳ ки ман ин гӯям ё фармоем , « мо бзлки бъснӣу бзлки амрнӣ »

Худоӣ ки маро ба пайғомбарӣ фиристод на бойен фиристод ки шумо мегуед ва на бойен фармуд . Раби Алъоламин бар вифқи қавл ӯ ин оят фиристод . Ҳасан гуфт : мардӣ аз Мустафо ( с ) дар хост ки то туро суҷуд кунам , фазл аз ин салом ки бар якдигар мекунем . Расӯл ӯро аз он наҳй кард ,у оят дар шаън вай омад .

Сами иқўли ллнос агар брФъи хуоне бар истинофаст , ва агар бнсби хуоне бар атф , эй лои иҷтмъи ?лаи алأмрон : аитоءи алнбўаҳу қавла : кўнўои ъбодои лии ман дуни аллоҳ .

Мегуяд : ҳаргиз набӯд башариро ки пайғомбарӣу илм ва ҳикмат диҳанд он гуҳи ин сухан гуяд : кўнўои ъбодои лии ман дуни аллоҳ . Он гуҳ баён кард ки пайғомбар чаҳ мегуяд :у локини кўнўои раббонӣин эйу локини иқўли кўнўои раббонӣин пайғомбари бомати хеш ин гуяд : ки расатону устуворону нек хоҳон бошеду бмҳрбонӣ дар омӯзандагони бед . Асли раббонӣ дар маънӣ онаст ки : касе бълми халқи худоиро мепарваранд , ибтидои бкминаҳи илми он дромўзд , пас он гуҳи мҳинаҳи илму тоқат ҳар мутааллим менигарад ,у фаҳм ҳар толиби микўшд ,у тартиб ҳар чаҳ май дромўзд нигоҳ медорад . Қоли алзҷоҷи ҳўи мансӯби илои алрб , Фзиди фӣаи алолФу алнўни ллмболғаҳи фии алнсбаҳ . Ва қили ҳўи мансӯби илои алрбону ҳўи феълони ман раби ирб . Ва маъноаи алмтхсси болълми алзии ирбаҳи бостФодтаҳу аФодтаҳ . Он рӯз ки ибни аббосро дар тоӣФи бхок .

Карданд , ибни алҳнФиаҳи Муҳамади бен алии бен абӣ толиб гуфт : « моти алиўми раббонии ҳзаҳи аломаҳ » .

Қавмӣ гуфтанд : раббонии олимӣ буд худоӣ . Ва гуфтаанд « раббонӣ » касе буд ки дар ваии ҳам фиқҳ буд ҳам ҳикмат ва ҳам вилоят , ва он гуҳи халқро дайни худоӣ дарме омӯзад ва эшонро бар он медорад .

Бмои кантами тълмўни алкитоби ҳиҷозӣу басарӣ бтхФиФ хонанд , ва ин ихтиёри бӯ убайдаасту боқии қроء бтсқил хонанд , ва ин ихтиёри бӯ ҳотамаст . Агар бтхФиФи хуонеи ишорати бФзилти мтълмонст , ва агар бтсқили хуонеи тафзил ва навохт мълмонст .

Ва бмои кантами тдрсўн эй тқрؤн , комаи қоли аллоҳ :у дрсўои мо фӣа .

Рӯй ани ибни аббоси қол : қоли расӯли аллоҳ ( с ) : « мо ман муъмини зикр ӯ أнсӣ , ҳури أўи мамлуки алоу ллаҳи алайҳи ҳақи воҷиби ани итълми ман алқуръону итФқаҳи фӣа »

Сами қрأи ҳзаҳи алоиаҳ :у локини кўнўои раббонӣин бмои кантами тълмўни алкитобу бмои кантами тдрсўн . Дарин ояти ҳам танбеҳи мтълмонст ва ҳам танбеҳи муаллимон , мутааллимонро мегуяд : кўнўои ҳкмоءи омилин бмои ълмтм , ?фони алҳкими фии алҳқиқаҳи ман амали бмои илм ,у кони мҳкмои лъмлаҳи аҳкомаи лълмаҳ . Ҳаким на онаст ки дар илм бакӯшаду ривояту дирояти он биҷои ораду бас . Ҳаким ӯст ки илмро баъамал зевар барканд ,у кирдори фарои гуфтори пайвандад . Ҷамоатӣ аз ёрони расӯли худо ( с ) дар масҷиди қабо фароҳам шуданд ,у музокира Эй мекарданд . Мустафо ( с ) бар эшон дршд гуфт : « тълмўои мо шӣтми он тълмўо , Флни иأҷркми аллоҳ ҳатто тъмлўо »

Чандон ки хоҳед илм биомузед ва бархонед , аммо то амали фарои илм на пайвандед ва бар ончӣ донед кор накунед ҳаргизи бсўоби он ҷаҳонӣ ва навохт илоҳӣ нарасед . Ва ани абии алдрдоء ( рз ) : ?вили лмни лои иълми мара ,у ?вили лмни иълму лои иъмли сабъи марот . Ва кони яҳёи бен маози иқўл : ё асҳоби алълми қсўркми қисриаҳу биўткми Касравӣау абўобкми тоҳирӣау мрокбкми қорўниаҳу мзоҳбкми шайтонӣа . Фоини алмҳмдиаҳ ?

Аммо танбеҳи муаллимон аз рӯй ишорат онаст ки : чун дигаронро роҳи саодати минмоӣид , ва бар илм ва амал мехонед , нигаред то худро фаромӯш накунед : أи тأмрўни анноси болбру тнсўни أнФскм . Ҳотам асм мегуяд : лӣси фии алқёмаҳашад ҳсраҳи ман раҷули илми анноси уламо , Фъмлўо ба ,у лами иъмли ҳў ба , ФФозўои бсббаҳу ҳлк . Ва фии маъноаи аншд :

Ва қоли таъолии лъисии алайҳи ассалом : « ё ибни Марями ъзи нФски ?фони атъзти Фъзи анносу алои Фостҳии манӣ .

Қавла :у лои иأмркм . . . Алоиаҳи шомӣу Ҳамзау ъосму ёқӯб бнсб хонанд маътӯф бар أни иؤтиаҳи аллоҳ ва маънӣ онаст ки :у лои ани иأмркми ани ттхзўои алмлоӣкаҳ . Ва эшон ки брФъ хонанд мигўинд : ин аз ояти аввал мунқатиъаст бар сиблати истинофу ибтидо . Гуфт :у лои иأмркм яънеу лои иأмркми аллоҳ . Ва қил : лои иأмркми Муҳамад ( с ) . Мегуяд : худои ъзу ҷли шуморо нафармоед ки Фриштгонроу пайғомбаронро бхдоиӣ гиред . Фриштгонро дар миён оварад дар қисса , аз баҳри онкии ҷуҳудони ъзирро писар гуфтанд , тарсоёни исо ( ъ )ро писар гуфтанд ,у араби Фриштгонро духтарон гуфтанд .

أи иأмркми болкФр ? истифҳомаст бмънии инкор , эй лои иФъли злки баъди асломкм , эй лои иأмри бъбодаҳи алмлоӣкаҳ ва алнабӣин баъди أни кантами алии дайни иброҳӣму тбътми мҳмдои Фимо ( с ) дъокми илайҳ .

Қавла :у إзи أхзи аллоҳи мисоқи алнабӣин алоиаҳ . . . Ин мисоқу аҳд на бар пайғомбарон танҳо гирифтанд , ки ҳам дар пайғомбарон ва ҳам дар уммат эшон гирифтанд . Аммо пайғомбарон сарон буданду меҳтарон ,у уммати табаъ эшон буданд . Пас пайғомбарони бзкр махсӯсанд ки асл эшонанд ,у хитоб бо асл кунанд ,у муроди ҳам асл бошад ва ҳам табаъ . Чунон ки раб Алъоламин гуфт : ё أиҳо алнабӣ إзои тлқтми алнсоء . Ва кайфияти ин аҳд гирифтану паймон стдн онаст ки аллоҳи таъолӣ бо пайғомбарон гуфт ва эшонро фармуд ки : икдгрро тасдиқ кунед ва нусрат диҳед . Пешинаро гуфт ки пасинаро мубашшир бошу пасинаро гуфт ки пешинаро Мусаддиқ бош , ва он гуҳи ҳамаро гуфт ва аз ҳамаи паймони ситад ки шумо вааматон шумо ба Муҳамад ( с ) имон оред ки хотами алнабӣину расӯли раб Алъоламинаст ,у гузида ҷаҳонёнаст .

Қоли алии бен абии толиб ( ъ ) : лами ибъс аллоҳ набиё одам ва ман баъдаи алои ахзи алайҳи алъҳди фии Муҳамаду амра ,у أхзи алъҳди алии қавмаи лиؤмнн ,у лӣни баъс ва ҳам аҳёءи линсрнаҳ .

Лмои отиткми ин лоам дар « лмо » лоам таъкӣдаст ,у ҷавоби он балоами қисм боз диҳанд , чунон ки гуфт :у лӣни шӣнои лнзҳбн . Ин ҳам чунонаст : « лмои отиткми лтؤмнн »у маънӣ « мо » эй шайъ ءаст , яъне эй шайъи ءи атиткми лтўмнн . Мегуяд : ҳар чаҳ шуморо диҳанд аз китобу ҳикмат , бони бгрўид ва тасдиқ кунед . Ҳамза хонд бксри лоам : лмои атиткм , яъне лоҷли мо атиткм . Ва бтшдид мем қроءаҳ шозаст , яъне мҳмои атиткм ,у ҳайни отиткм . Қроءаҳи нофеъи лмо атинокмаст бар сиблати таъзим , гуфт : диҳеми шуморо аз китобу ҳикмат .

Сами ҷоءкми расӯли Муҳамад ( с )ро мегуяд . Мусаддиқи лмои мъкми лтؤмнн бау лтнсрнаҳи ин лоам ҷазост , ҷолиби ин лоами он лоам ки дар лмои отиткм .

Қоли أи أқрртму أхзтми алии злкми إсрӣ эй қблтми аҳдӣ . Худоӣ гуфт як як пайғомбаронро : иқрор додеду аҳд ман пазируфтед чунон ки бўФоءи он бози оӣид ?

Пайғамбарони ҳама ҷавоб доданд ки иқрори додем . Худоӣ гуфт : Фошҳдўо гуфтаанд ки : шаҳодатро ду тарафаст : яке таҳаммул ва яке иқомат . Дар вақти таҳаммул илмаст , ва дар вақти иқомати ахбор . Пас ӣнҷо таҳаммуласт яъне Фоълмўо ,у ҳўи тафсири ибни аббос . Саиди бен мсиб гуфт : худоӣ бо Фриштгон гуфт : Фأшҳдўои алайҳим гувоҳ бошед шумо ки Фриштгонид бар пайғомбарону атбоъи эшон , бойени иқрор ки доданд .

Он гуҳ гуфт :у أнои мъкми ман алшоҳдини худро ҷли ҷалола шоҳид гуфт ,у маънии шоҳид ҳозираст , яъне ки бълм ҳозираст бо ҳамаи кас ,у руяти вайу қудрати вай бар ҳамаи равон : лои ихФии алайҳи хоФиаҳ . Ва гуфтаанд ки : шоҳид дар васф ӯ ҷл ҷалола онаст ки длоӣл пайдо кунад ва ҳуҷҷатҳо равшан бинмоед ,у миёни халқи кори баргузорад ,у гувоҳро бон шоҳид гӯйанд ки бшҳодти ваии ҳукми машҳӯди алайҳ равшан шавад .

Қавлаи таъолӣ : Фмни тўлии баъди злк . . . Алоиаҳ эй баъди ахзи алмисоқу зуҳӯри оёт алнабӣ ( с ) Фأўлӣки ҳам алФосқўни асли фисқ аз тоъату фармони аллоҳи берун омаданаст ,у фисқро камина ва мҳинаҳаст . Камина онаст ки : дар роҳи дайни гуноҳӣ сағира кунад .

Чунонк гуфт :у إни тФълўои Фإнаҳи Фсўқи бкм . Ва мҳинаҳ онаст ки куфру ширки оради чунон ки гуфт : أи Фмни кони мؤмнои кмни кони Фосқо . Ҷой дигар гуфт :у أмои аллазӣнаи Фсқўои Фмأўоҳми алнор , ва ӣнҷо гуфт : Фأўлӣки ҳам алФосқўни коФроннд , ки ҳар ки аз аҳду паймони худо берун ояд , ва ба Муҳамад ( с ) имон наёрад кофар буд лои маҳола .

Қавлаи таъолӣ : أи Фғири дайни аллоҳи ибғўн . . . Алоиаҳи биёи қроءаҳи басарӣ ва ҳФсаст , боқӣ бета хонанд . Агар бетаи хуонеи хитоб бо анбёءаст ва бо ҷуҳудон , ва агар биёи хуонеи хитоб бо ҷуҳудонаст . Мегуяд : ин ҷуҳудони биҷузи дайни худоӣ динӣ меҷӯянд ,у дайни худои он дайн исломаст ки аллоҳ бипасандеду бандагонро бон хонд :у разӣати лаками алإсломи диноу إн аддӣн ъанд аллоҳи алإслом ҳар ду ишорати бонст ,у дайни поку кеши дурусти писандидаи бнздик аллоҳ онаст .

Ва ?лаи أслми ман фии алсмоўоту алأрзи тўъо ва карҳо ислом ӣнҷо гуфтаанд ки астсломасту эътиқоди дил ,у иқрори забон ,у илтизоми аҳком . Ва ақволи муфассирони дарин оят мухталифаст : аввал онаст ки ривоят кардаанд аз

Мустафо ( с ) қол : алмлоӣкаҳи атоъўаҳи фии алсмоء ,у алонсору абди алқиси фии аларз .

Ва рӯй анаи қол : лои тсбўои асҳобии ?фони асҳобии аслмўои ман хавфи аллоҳ ,у аслми анноси ман хавфи алсиўФ .

Ва гуфтаанд аҳли осмон фармон бурдорону мнқодоннди бтўъ ,у аҳли замини бикра , яъне ки илми осмонёни бўҳдонити аллоҳ зарурӣаст на истидлолӣ ,у илми аҳли замин истидлолӣаст на зарурӣ , ?фони алҳҷаҳи акрҳтму алҷأтҳми алии злк . Ва ин кара на кара мазмумаст балки писандидааст ,у бандаро дар он савоб . Ва гуфтаанд : аслми алмؤмнўни ?лаи тўъо ,у алкоФрўни карҳо ази лами иқдрўои алии ани имтнъўои алайҳи ммои иридаҳи баҳам ,у иқзиаҳи алайҳим , муъминони тан дар доданд бтўъу кофарони бикра . Яъне ки иродату қзоءи аллоҳ бар кофарон равонаст , натавонанд ки аз он бигурезанд , на қудрати он ки дафъ кунанд . Қтодаҳ гуфт : аслми алмؤмнўни ?лаи тўъои фии ҳоли алсҳаҳу аломн ,у алкоФрўни ?ла карҳо ъанд алхўФу аламут . « Флми як инФъҳми إимонҳм » гуфт : муъминон фармонбардоранд дар ҳоли сиҳҳат ва дар амн , лои ҷурми ислому имони эшонро суд дошт ва бакор омад ,у кофарони буқати тарсу бими марг , он гуҳ ки муъоинаи азоби диданди лои ҷурми ислому имони эшон бакор наомад : « Флми як инФъҳми إимонҳми лмои рأўои бأсно »у алии злки қавлаи таъолии фии қиссаи фиръавн : олону қади ъсит қабл ? заҳҳок гуфт ки : ин аҳду паймони рӯз мисоқаст ки раби Алъоламин бо фарзандон одам гуфт : أи лсти брбкми қолўои балии баъзе балӣ бтўъ гуфтанд аз миёни ҷон ,у қавмӣ бикра гуфтанд аз бен дандон .

Муҷоҳид гуфт : исломи дарин ояти ҳамон суҷудаст ки дар он оят дигар гуфт :у ллаҳи исҷди ман фии алсмоўоту алأрзи тўъо ва карҳо . Мегуяд : муъмини худоиро бтўъи хеш суҷуд мекунад ,у кофари шахси ваии нмикнди локини сояи шахс вай мекунад бикра , чунон ки гуфту злолҳми болғдўу алосолу қоли таъолӣ : итФиؤои зилолаи ани алимину алшмоӣли сҷдои ллаҳ .

Он гуҳ гуфт : ъзу ълоу إлиаҳи ирҷъўни қроءаҳи ҳФсу ёқӯб биёаст . Ёқӯби бФтҳ ёу ҳФси бзм ё ,у боқии ҳамаи бтоء мзмўмаҳ хонанд . Ва махраҷи ин калимаи махраҷ ваъидаст , яъне : аибғўни ғайри дайни аллоҳи маъаи ани мрҷъҳми илои аллоҳ . Рӯй ани ибни аббос : азои астсъби добаҳи аҳдкм , ӯ канти шмўсои Флиқрأи фии озонҳои أи Фғири дайни аллоҳи ибғўни илои охири алоиаҳ .

Қавла : қул омнои биллоҳи алоиаҳ . . . Назири ин оят дар сӯраи албқраҳи шарҳ он рафт . Аммо аҳли маъонии ӣнҷо саволҳо кардаанд , гуфтанд : чаҳ ҳикматаст ки ин ҷойгаҳи қул омно гуфт ва дар сӯраи албқраҳи қўлўои омно ? ҷавоб онаст ки : ин ояти хитоб бо Мустафо ( с )аст бар хусӯс , ва фармонаст ки то худ эътиқод кунад он гуҳ таблиғ кунад бомати хеш , ва эшонро бар он хонд ва бар он дорад . Ва онҷо ки гуфт қўлўои омнои хитоб бо умум умматаст ки то онро эътиқод гиранд , ва на фармонаст эшонро бтблиғи рисолат . Азин ҷиҳат дар он сӯраи أнзл إлино гуфт ва дарин сӯраи أнзли ълино . Ва маънии أнзл алайҳ онаст ки бар манзили алайҳ буд ки бо дайгарии расонад . Ва أнзли إлиаҳ бар манзили алайҳи махсӯсу илайҳи нҳоиаҳи алонзол . Ва алии злки қоли таъолӣ : أу лами икФҳми أнои أнзлнои алейк алкитоби итлии алайҳим ? ,у қол :у أнзлнои إлики аззикри лтбини ллнос мо назул إлиҳм , Фхси ҳоҳно « болӣ » лмои кони махсусани болзкри алзии ҳўи баёни алмнзл . Ва қолўо : ҳозои каломи фии алаввалии лои фии алўҷўб . Дигар савол кардаанд ки Исмоилу исҳоқу ёқӯбро китоб набӯд , чаҳ маъниро гуфт : ва мо أнзли алии إброҳиму إсмоъилу إсҳоқу ёқӯб ?

Ҷавоб онаст ки : китоби эшон китоби иброҳӣм ( ъ )асту манзил боишон суҳуф иброҳӣмаст , ки эшон дар таҳти шариъати иброҳӣм ( ъ ) буданд . Пас бар сиблати тўсъи итлоқи инзол бар эшон раво буд . Чунонк гӯйанд : ва мо анзли алии Муҳамад ( с )у алмуслимӣн . Дигар савол карданд ки дар он оят ва мо أўтӣ алнбиўн гуфт , ва дарин ояту алнбиўни ман рбҳм ? ҷавоб онаст ки : дар он ояти хитоб бар лафз умумаст ,у ҳукми хитоби умуми баст лафзаст на эҷоз . Ва дарин ояти хитоб хосаст . Ва ҳукми хитоби хоси эҷоз лафзаст .

Пас дарин ояти эҷози лафзу ихтисори сухани аввалитар буд . Дигар савол карданд ки чун ин хитоби Мустафо ( с )ро хосаст пас чун бохр оят гуфт :у нҳни ?лаи мслмўн ва ин ахбораст аз умум ? ва ҷавоб онаст ки : ин бон гуфт то танбеҳӣ бошад ки уммати Мустафо ( с ) аз ваии ҷудо наанд дарин эътиқод , ва макрӯҳ нест эшонро ки бо дайгарӣ расонанд ва бар дайгарӣ хонанд , чунон ки расӯли расониду пайғоми гузорад . Дигар савол кунанд киу нҳни ?лаи мслмўни муъминонро чун тбҷҳаст дар ситоиши хештан , ва ин бърФу одат мазмумаст ? ҷавоб онаст ки тбҷҳи мазмуми он буд ки мардум аз хештани он намояд ки бони рифъат талаб кунаду татовул бар мардумон , аммо чун бар сиблати шукру сипоси дорӣ буд равост , ки раб Алъоламин гуфт :у أмои бнъмаҳи рбки Фҳдс , ва низ муъминон хостанд ки бойени эътироф аз кофарони ҷудо монандиу ҳақ аз ботил ҷудо кунанд , иқўли таъолӣ : ҳатто имизи алхбиси ман алтиб . Ва гуфтаанд ки муъминони бойени астсломи қасд ихлос кардаанд ки аз ҷиҳати шаръ бон маъмуранд . Қоли аллоҳи таъолӣ : ва мо أмрўои إлои лиъбдўои аллоҳи мухлисин ?лаи аддӣн яъне ки мо худоиро мусулмони шудем ва гардан ниҳодем на дайгариро ,у алии ҳозои қоли ъзу ҷл : қул إнмои أдъўои рабӣу лои أшрк ба أҳдо