Қавлаи таъолӣ : қади хулати ман қблкми сунани ин ифтитоҳӣ дигараст зикри қиссаи вақъаи аҳадро , ва таъзиятаст дилҳои муъминонро . Мегуяд : пеш аз шумо дар ҷаҳони суннатҳо буд , яъне : сунани алأёми фии тдоўлҳо , одатҳо ва хуйҳои рӯзгор дар ҳоли гардӣу рўзгрдии миёни ҷаҳонён , бнику бад , гоҳи шодӣу гоҳи андӯҳ , гоҳи роҳату гоҳи меҳнат , гоҳи осонӣу гоҳи шиддат . Ва агар хоҳии азоФти суннат ба аллоҳи барӣ , яъне сунани аллоҳи фии халқа . Мегуяд : пеш аз шумо буд дар ҷаҳони суннатҳо ва ниҳодҳои аллоҳ дар кор рондани миёни ҷаҳонён , гоҳ озмудани аҳли ҳақи бдўлти аҳли ботил ,у давлати бозгрдонидн аз аҳли ботил бо аҳли ҳақ ,у охири бъоқбти пирӯзии аҳли ҳақ бар аҳли ботил .

Фсирўои фӣ алأрз бирӯяд дар замин ва дар саранҷоми кор бегонагон нигаред ки эшонро чун замони додем ва фурӯ гузоштем ! ва он гуҳи бъоқбт чун киштему биФкндим !у аҳли ҳақро нусрати додем . Шикастагони рӯзи аҳадро мегуяд ки : бо шмоҳмон кунем , кофаронро фурӯ гузорем то замон эшон бирасад . Он гуҳи бъоқбти эшонро ҳалок кунему Мустафо ( с )у муъминонро нусрати диҳем .

Ҳозои баён ллнос мегуяд : ин қисса ки рафт ва ин шарҳ ки додеми дарин ояти ибрат намӯданӣаст мардумонроу таъзият кардан , ва дилҳоро ором додан , ва аз авоқиби нишон додан . Ва агар хоҳӣ « ҳозо » ишорат ба қуръон наҳй . Ва муттақеон дар охири ояти муттақеони уммати Муҳамад ( с )анд алӣ алхусус . Яъне ки ин қуръони эшонро равшаноӣасту роҳи нмўнӣ , баёни ман алъмоиаҳ ,у ҳудои ман алзлолаҳ ,у мавъизаи ман алҷҳолаҳи ломаҳи Муҳамади хосса .

Ва лои тҳнўои фарои мақотилони рӯз аҳад мегуяд : пушти мдҳид ва аз дасти фурӯи миФтид ва аз ончӣ бар шумо рафт аз ҳазимату мусӣбати андўҳгни мбид . Он рӯзи ҳафтод мард аз ансор кушта шуданд ва панҷ мард аз муҳоҷирин . Яке Ҳамзаи бен абди алмтлб , дувуми мсъби бен ъмири соҳиби рояти расӯли худо ( с ) , сеюм абди аллоҳи бен ҷҳши ибни аммаи расӯли аллоҳ , чаҳоруми Усмони бен шмос , панҷуми саъди мавлои Утба . Ва ҳафтод марди дигарро маҷрӯҳ карданд , азишон яке алии бен абии толиб ( ъ ) буд . Бар ваии шаст ваанд ҷароҳат буд .

Фҷъли расӯли аллоҳи имсҳҳоу ҳаии тлтӣми бозни аллоҳи кأни лами ткн . Ва қтодаҳи бен нӯъмонро зарбатӣ бар чашм омад , чашмаш аз чшмхонаҳ берун афтод расӯли худо ( с ) он дида бар ҷои хеши ниҳод , Фъодти коҳсни мо кант .

Раби Алъоламин бар сиблати таслият ва таъзият мегуяд : андўҳгни мбиди бойени қатлу ҷарҳ ки бар шумо рафт ,у أнтми алأълўн ки бохри саранҷом шумо доред , ва шумо бартари оӣид ,у пирӯзӣ шумо байнед . Ибн аббос гуфт : чун ҳазимат бар мусулмонон афтод , асҳоби расӯл ( с ) бшъбӣ гурехтанд , холиди бен валид бо лашкари мушрикони хост ки бар болой эшон уфтад то бар эшон ғлбт кунад , Мустафо ( с ) дуо кард : бори худоёи ӣнон бар мо мусаллат макун ва бар моёрии эшон мада , моро ҷузи ту паноҳ нест , ва бе ту моро қӯт ва дошт нест . Бори худоё ! дарин шаҳри ҳамин гуруҳанд ки туро ба ягонагӣ гувоҳӣ медиҳанду турои мипрстнд , эшонро бадасти душмани мада . Пас раби Алъоламин дъоءи вай иҷобат кард ва ин оят фурӯ фиристод :у лои тҳнўоу лои тҳзнўоу أнтми алأълўни заъифу бад дил машавед ва аз ҷанги душмани бози пас мншинид , ва худро оҷиз вор Маяфканед . Пас нафарии мусулмонони тирандозони пеш аз мушрикон бо кӯҳи афтоданд бар болоءи кофарон то баришон ғалаба карданд . Инаст ки раб Алъоламин гуфт :у أнтми алأълўни إни кантами муъминин яъне : ази кантами муъминин .

Қавла : إни имсскми қрҳи қроءти Ҳамзау алӣу бӯи бикри бзм қофаст .

Ва қрҳу қрҳи ду луғатаст чун заъфу заъф , шаҳду шаҳд Фроء гуфт : чун бФтҳи гӯйии айн ҷароҳатаст ва чун бзми гӯйии أи лам ҷароҳатаст . Ва гуфтаанд : бзм исмаст ,у бФтҳи масдар . Ва маънии қрҳ дар асл хулӯсаст , ва манеҳ алқриҳаҳи холиси алтбиъаҳ . Ва моءи қроҳ : холиси ман алкдр ,у алқроҳи ман алأрз : холиси алтин ,у раҷули қрҳон : азои лами исбаҳи ҷдрӣу лои ҳасба . Пас ҷароҳатро бидон қрҳ гӯйанд , лхлўси алأлми илои нафаси соҳибҳо .

إни имсскми қрҳи ин бози таъзиятӣ дигараст муъминонро дар вақъаи аҳад .

Мегуяд : агар бшмо ҷароҳатҳо расед рӯзи аҳад , куффори Қурайшро рӯзи бадар мисли он расед . Агар имсол дар аҳад аз шумо қавмӣ кушта шуданд , порсол азишон ҳам дар бадари қавмӣ кушта шуданд . Ҳамонаст ки ҷой дигар гуфт : إни ткўнўои тأлмўни Фإнҳми иأлмўни комаи тأлмўн . Ва ҷой дигар гуфт أу лмои أсобткми мсибаҳи қади أсбтми мслиҳо . Ин бонст ки раби Алъоламин рӯзгори мигрдонди миёни мардум бар дувал : як рӯзи давлати онро ва як рӯзи инро .

Фзлки қавлаи ъзу ҷл :у тлки алأёми ндоўлҳои байни аннос . Ибн аббос гуфт : рӯзи аҳад , абӯи Сафён бар сар кӯҳ шуд , соъатии боистод ва он гуҳ гуфт : ин ибни кбшаҳ ?

Ин ибни абии қҳоФаҳ ? ин ибни улхитоб ? умр ҷавоб дод ва гуфт : ҳозои расӯли аллоҳ , ҳозои абӯи бикр , ваҳо أнои зои умр . Абӯ Сафён гуфт : « явми биўму ани алоёми дувалу алҳрби сҷол » умр гуфт : лои сўоء , қтлонои фии алҷнаҳу қтло кам фии алнор .

Ва лиълми аллоҳи аллазӣнаи омнўои илми ӣнҷои бмънӣ дидораст , лиълм эй лирӣ .

Қтибӣ гуфт : худоиро ду илмаст : яке пеш аз кор ,у дайгарии пас аз кор . Донад ки чаҳ хоҳад буд пеш аз буд он хабар , ва донад ки чаҳ буд пас буд он хабар . Ва гуфт ки : ин илми дувуми маънии он дидораст , ва он дар қуръон ҷойҳоаст . Ва араб аз руяти бълм ва аз илми брؤит кноит кунанд , чунон ки гуфт ъзу ъло : أи ламтар إлии алмлإу أи ламтар إлии аллазӣнаи хрҷўоу амсол ин фаровонаст .

Ва итхзи мнкм шуҳадоъ мегуяд : то аз шумо гувоҳон гирад хештанро , ва шумо якдигарро , то гувоҳ шавед бар он кас ки ҷон базл кард аз баҳри худоӣ ва он кас ки ҷони худ базл кард дар хилофи худоӣ . Ва гуфтаанд : шуҳадоъи ӣнҷои шҳидоннд , « смўои бзлки лأнҳми ъоинўои сўобҳму шҳдўои фии мконҳм , » ва ин бон гуфт ки мусулмонон мегуфтанд : агар моро рӯзӣ буд чун рӯзи бадар дар он рӯз бо кофарон қаттол кунем , ва аз худои шаҳодати хоҳем . Раб Алъоламин гуфт : рӯзи аҳад ки кофаронро давлати додем на аз дӯстии эшон буду аллоҳи лои иҳби алзолмин эй алкоФрин , локин аз баҳри он буд ки мусулмонон шаҳодат мехостанд , ва низ худои хост ки муъминонро бони ранҷҳоу мусӣбатҳо ки он рӯз боишон расед , ва сабр карданд , эшонро аз гуноҳон пок гирданду софӣу ҳунарӣу қӯту шавкати кофаронро ночиз ва нопидо кунаду табоҳ , инаст ки раб Алъоламин гуфт :у лимҳси аллоҳи аллазӣнаи омнўоу имҳқи алкоФрини алтмҳиси алтнқиаҳу алтхлис ,у алмҳқи алнқсу алҳлок .

أми ҳсбтми أни тдхлўои алҷнаҳи ин «ам » дар қуръон ҷойҳоаст , ва дар мавзе истифҳомаст . Яъне أи ҳсбтм ? . Ва гуфтаанд ки : дар мавзе « бал »аст . Ва « лмои иълм » бмънии лам иълмаст . Ва лмои бмънии лам дар қуръон фаровонаст . Ва илми дарин ояти баҳри ду ҷойгаҳи бмънӣ руятаст . Ва ин насб ки дар ва иълмаст , насби алӣ алсрФаст . Раби Алъоламин дарин оят баён кард ки муъминон дар роҳи худои мқосоти балои кашанд , ва ранҷҳо эҳтимол кунанд . Ва ин бҷўоби он мунофиқон омад ки рӯзи аҳади фаро муъминон гуфтанд : « лами тқтлўни анФскму тҳлкўни амўолкми ?фони мҳмдои лу кон набиё лами ислти алайҳи алқтли Фқоли алмؤмнўн : балӣ ! ман қатли мнои дахли алҷнаҳ . Фқоли алмноФқўни лами тмнўни анФскми алботл , Фأнзли аллоҳи ъзу ҷл : أми ҳсбтми أни тдхлўои алҷнаҳи алоиаҳ .

Ва лақади кантами тмнўни аламути ман қабл أни тлқўаҳи саёқи ин ояти итоби мؤмнонст . Мегуяд : аз порсолу азгаҳ ки шарафи шаҳидон бадар шунидед ҳамаи рӯзи шаҳодати борзўи михўостиду мигФтид бо пайғамбар ки : агар моро вақъае чун вақъаи бадар буд , бинӣ ки мо чун ҷанг кунем то дар роҳи ҳақ шаҳид шавем ? ! « Фқди рأитмўаҳ » инак рӯз аҳад бидидед , ончии михўостид .

Ва أнтми тнзрўн ва бичишам сар дар Муҳамад ( с ) нагиристед , ва дар он қатлу қаттол ки онҷо рафт , ва бо ин ҳамаи бҳзимти шадид , ва рӯй аз душман бар гардонидед . Акнӯн ҳукми мусулмонон дар қаттол куффор онаст ки : чун дар саф қаттол боистанд рӯй аз душмани бнгрдоннд ва бҳзимт нашаванду шикастагӣ бар мусулмонон наёранд ки ин ҳаромаст ва аз ҷумлаи кабоир , мо дом ки лашкари куффори ду бори чандон ки лашкари мусулмонон , беш набошанд .

Ибни аббоси азин ҷо гуфт : « ман фари ман аснини Фқди фар , ва ман фари ман салосаи лами иФр .

Ва ҳўи алмшори илайҳи бқўлаҳи таъолӣ : إзои лқитми Фӣаҳи Фосбтўо . Пас агар адади душмани ду бори чандон ки адади мусулмонон , беш буд , гурехтану қаттол бгзоштн равост ва эшон дар он маъзӯр , лқўлаҳи таъолӣ :у лои тлқўои бأидикми إлии алтҳлкаҳ .