Қавлаи таъолӣ : снлқии фии қулӯби аллазӣнаи кФрўои алръб . . . Алоиаҳ муфассирон гуфтанд : ки сабаби нузули ин ояти он буд ки рӯзи аҳади баъд аз он вақъа ки афтод , кофарони Қурайши сӯй Макка бозгаштанд бароа дар бо якдигар гуфтанд : бад кардем ки лухтӣ аз эшон зиндаи бгзоштиму ҳамаро нкштим ! акнӯн боз гардид то рӯему бехи эшон бар орем ! ва якеро аз эшон бар басит замин нагузорем . То дарин буданд , раби Алъоламин тарсӣу бимӣ дар дили эшон афканд , то аз он ҳиммати бгштнд , ва он азм фасх карданд .

Аллоҳ бар мусулмонони миннати ниҳод , бони тарс ки дар дили эшон афканд ва гуфт :у қзФи фии қлўбҳми алръб .

Қроءти шомӣу алӣу ёқӯби алръби бзм айнаст , боқии бскўн айн хонанд , ду луғатанд ҳар ду бмънии хавф .

Бмои أшркўои биллоҳи мо лами инзл ба слтонои маънии султон « ҳуҷҷат »аст , ва дар қуръони султони бойени маънӣ фаровонаст . Яъне : кофаронро бони бут парастидан ҳеҷ ҳуҷҷат нест ,у худои эшонро аз осмони бони ширки ҳеҷ китобӣ нафиристод , то эшонро дар он ҳуҷҷатӣ будӣу узрӣ , лои ҷурми молу марҷаъи эшон оташ дӯзахаст .

Ва бӣси мсўии алзолмину бади ҷойгоҳӣ ки дӯзахаст , ҷои мушрикону ситамкорон .

Қавла :у лақади сдқкми аллоҳи ваъда . . . Алоиаҳ . Муҳамади бен каъб алқрзӣ гуфт : расӯли худо ( с ) чун ба Мадина боз рафт , ҷамоатӣ аз ёрон вай гуфтанд : аз куҷо бмо расед ин меҳнат ? , ва чун афтод ин вақъат ?у аллоҳи таъолии моро ваъдаи нусрат ва зафар дода буд ?

Ва злки фии қавлаи таъолӣ : балии إни тсбрўоу ттқўо . . . Алоиаҳ . Раби Алъоламин бҷўоби эшон ин ояти бФрстод :у лақади сдқкми аллоҳи ваъда . Гуфтаанд : ин въди он буд ки расӯл худо бихоб дид ки бар душманон зафар ёфтӣ ,у хоби пайғомбарон ваҳй бошад .

Аз он онро « въд » хонд . Ва сидқи ин въди он буд ки бовели вақъаи аҳади мусулмонон ғалаба карданд бар кофарон , пас бохри кофарон ғалаба карданд . Мегуяд : аллоҳ бо шумо рост гуфт ва рост кард ваъдаи хеш .

إзи тҳсўнҳм эй тқтлўнҳми қтло , зриъо , сареъан , шадидан , ки бовели рӯзи зафари шуморо буд ва шумо эшонро бикуштед бхўости худоӣ .

Ҳатто إзои Фшлтм ҳатто ғояти рост , бмънӣ : « ило » яъне то онкии бади дили шадид ва бо якдигари мухолифи шадид . Ин мухолифу мнозъти он буд ки тирандозон баталаб ғанимати дрни бгзоштнд ва дар лашкари гоҳи афтоданд ,у солори эшон абди аллоҳи бен ҷбир мегуфт : бмкнид ,у дрни бмгзорид ! эшон бо вай мнозъ шуданд ва фармон набурданд ,у дарҳами афтоданд . Ва солор бо танӣ чанд кам аз даҳ кас аз ҷои брнхостнд . Душмани дрни бгзоштаҳи диданд , дарафтоданд ,у солор ва он чанд касро бикуштанд , ва дар Мустафо ( с ) ва мусулмонон дарафтоданд .

Қавла :у ъситми ман баъди мо أрокми ин أрокм дар мавзе аътокмаст . Чунон ки онҷо гуфт : сأрикми дори алФосқин эй соътикми арзи Мисри миннат бар эшон ниҳоди бончаҳи замини Мисри эшонро дод . Молики бен инс гуфт : « Мисри хазонаи аларз » . Амри бен ъос гуфт : « Мисри фирдавси алднё » . Ва рӯй ан алнабӣ анаи қол : « абтғўои хайри Мисру лои ттхзўҳои дорои ?фонаи исоқи илоҳо ақали анноси аъморо .

أрокми мо тҳбўни зафару нусрати мусулмонон буд , дар абтдоءи рӯзи бод сабо бархест , мусулмонони шоди гаштанд ва бар кофарони нусрати дидау аламдорони мушрикони кушта .

Ва он гуҳи бохри рӯзи ҳол дигаргун шуд , ва он боди сабо бо боди дбўри гашт , ва он шодии бондўаҳ бадал шуд .

Қавла : мнкми ман ириди алднё ва ҳам аллазӣнаи тркўои алмркз ,у ақблўои илои алнҳб . Ва мнкми ман ириди алохраҳ ва ҳам аллазӣнаи сбтўои фии алмркз ҳатто қтлўо .

Қоли ибни масъӯд : мо шеърати ани аҳдои ман асҳоби расӯли аллоҳ ( с ) ириди алднё ва арзҳо ҳатто кони явми аҳаду нзлти ҳзаҳи алоиаҳ .

Сами срФкми анҳуам эй бзнўбкми ҳзаҳ , срФкми ани қтлҳми ман баъди أни азФркми алайҳим . Либтликми бмои ҷаъли алайкуми ман алдбраҳи Фитбини алсобри ман алҷозъу алмхлси ман алмноФқ .

Ва лақади ъФои ънкми ҳайси лами тқтлўои ҷмиъои ъқўбаҳи бмъситкм алнабӣ ( с )у алҳзимаҳ .

Ва аллоҳи зўи фазли алии алмؤмнин .

Қавла : إзи тсъдўну лои тлўўн эй лои търҷўну лои тқимўни алии أҳд « аҳад » ин ҷои Мустафо ( с )аст ки вай мегуфт : « ано алнабӣ лои кизб , анои ибни абди алмтлб » .

Ва алрасул идъўкми фии أхрокм эй ва ман вроӣкми иқўл : илои ибоди аллоҳ ! фонии расӯли аллоҳи ман икри фалаи алҷнаҳ . Мегуяд : расӯли шуморо мехонд ва ин хабар мегуфт ва шумо иҷобат накардед , ва бо ваии ннгрстид . Иқол : ҷоءи фалони фии охири аннос ,у охираи аннос ,у ахрии анносу ахроти аннос ,у ахрёти аннос .

Фأсобкм эй : ҷозокм . Ва алсўоби икўни хироу икўни шро , колбшораҳи ткўни бихиру башар .

Ғмои бағам эй : маъа « ғам »у қил : мтслои бағам , ғамӣ дар ғамии пайваста , ва ду ғам бар сар ҳам нишаста : яке ғами ҳазимат , дигари ғами онкӣ аз Иблис шунида буданд ки Муҳамад ( с )ро бикуштанд .

Лкилои тҳзнўои алии мо Фоткм яъне алФтҳу алғнимаҳ ,у лои мо أсобкми ман алқтлу алҳзимаҳ .

Ва аллоҳи хабири бмои тъмлўн , сами أнзли алайкуми ман баъди Улуғами ин дар шаъни ҳафт кас фурӯд омад аз ёрони Мустафо ( с ) абӯи бикри садиқ , умри форуқ , алии алмртзӣу алҳорси бен алсмаҳ ,у Суҳайли бен ҳаниф ва ду марди Ансорӣ . Мегуяд : шуморо пас аз ғами қатлу ҳазимат أмн додам , хоб бар шумо афкандаму хоби нишон أмнасту сукӯни дилу заволи ғаму тарс . « амна » ва « амн » якеаст . Ва аз баҳри он бар « нъосо » ваов нест ки он тафсир амнааст .

« тғшии тоӣФаҳ » ки бетаи хуоне бар қроءти ксоиӣу Ҳамзаи феъл « амна » рост , ва ки биёи хуоне бар қроءти боқии феъл « нъос » рост . Мегуяд : хоб дар мепечид дар гуруҳе аз шумо .

Ва тоӣФаҳи қади أҳмтҳми أнФсҳм ва гуруҳе буданд , яъне мунофиқон : мътби бен қширу асҳоб ӯ ки на أмн буд эшонро ва на хоб . Эшонро ҳамаи тимору ғами хеши гирифта буду ҳиммати эшон ҳама дар кори хеш ва дар халоси нафаси хеш . Қавла : изнўни биллоҳи ғайр алҳақ занни алҷоҳлиаҳи ин тоӣФаҳи мунофиқонро мегуяд ки : занни носазо май бурданди биллоҳ , ки Муҳамад ( с )ро нусрат нахоҳад дод ,у кори вай музмаҳиласт !у дайни ваии табоҳ ! раб Алъоламин гуфт : ин занни эшон бас коФрўорасту бегонаи вор , яъне занни эшон бхдоӣ дар кори Муҳамад ( с ) ҳам чун занн кофаронасту аҳли ҷоҳилият .

Иқўлўни ҳилли лнои ман алأмри ман шайъи ءи ин истифҳоми бмънӣ « ҷҳд »асту амри ӣнҷои бмънии нусрату зафар , яъне ки эшон мигўинд : моро зафару нусрати чунон ки ваъда дода буданд наомад ,у мунофиқони ин сухан бар ҷиҳат такзиб гуфтанд . Раби Алъоламин бҷўоб эшон гуфт : إни алأмри каллаи ллаҳ чун лоами насби хуоне бар қроءти басарӣ , он насб аз баҳр анаст , ва чун брФъи хуонеи мстأнФ буд . Мегуяд : нусрату зафару қазоу қадару шаҳодати ҳамеи худои рост . Яъне : чун ҳама ӯ рост , онро диҳад ки худ хоҳад . Аз ибни аббос ривоят карданд ки : ин занни носазо ки биллоҳ май бурданди такзиб қадараст , ки эшон дар қадар сухан мегуфтанд ,у ҳўолти корҳо бо худ мекарданд ,у машйати худ баробари машйат худо медоштанд . Раб Алъоламин гуфт : қул إни алأмри каллаи ллаҳ .

ё Муҳамади эшонро бигӯӣ ки : алқдри хирау шараи ман аллоҳ . Мустафо ( с ) гуфт : « икўни фии умматии хсФу масху злки фии алмкзбини фии алқдр »

Ва қол : синфони ман умматии лӣси лҳмои фии алисломи насиб : алмрҷӣаҳу алқдриаҳ .

Ва рӯй ани أбои бикру умри тклмои фии алқдр , Фтобъи баъзи алқўми أбои бикру тобеъи баъзи алқўми умри Фтҳои комаи илои расӯли аллоҳ ( с ) Фоқбл алнабӣ ( с ) алии абии бикри Фқоли Киеви қиллат : ё абои бикр ? Фқоли алҳсноти ман аллоҳу алсиӣоти ман анФсно . Фонқбзи расӯли аллоҳ ( с ) баъзи алонқбоз ҳатто рؤии злки фӣа . Сами қол ё умри Киеви қиллат ? қоли алҳсноту алсиӣоти кулҳо ман аллоҳ . Қоли Фонбсти расӯли аллоҳ ( с ) ҳатто рؤии злки фӣа . Сами қоли ани аввали ман такаллуми фии алқдри лҷбрӣилу Микоил , қоли Микоил мисли мқолтк ё абои бикр ,у қоли Ҷабраил мисли мқолтк ё умр , Фқолои ани ихтлФи аҳли алсмоءи ихтлФи аҳли аларз , тъол ҳатто нтҳокми илои исрофил , Фмои қзии биннои рзино .

Қол : Фтҳокмои илои исрофили Фқзии бинҳмои ани алхиру алшри каллаи ман аллоҳ , қоли расӯли аллоҳ ( с ) : Фҳзои қазои бинкмо . Қол : сами ақбли алии абии бикри Фқол : ё أбои бикри ани аллоҳи таъолии луи ?ераади ани лои иъсии мо халқи Иблис .

ИхФўни фии أнФсҳм яъне : фии қлўбҳм , мо лои ибдўни лак дар дилҳои хеши чизе пинҳон медоранд ки пайдо намекунанд бзбон . Он гуҳи тафсир бар ақаб гуфт : иқўлўни луи кони лнои ман алأмри шайъи ءи мо қтлнои ҳоҳно , ин « иқўлўн » ҳамон « ихФўн »аст , яъне ихФўни қўлҳм , дар дили хеш бо нафаси хеши мигўинди пинҳон , ки агар моро хирад будӣ бо Муҳамад ( с ) беруни нёмдимӣ то сарони моро нкштндӣ . Раб Алъоламин гуфт бҷўоби эшон : қул луи кантами фии биўткми лбрзи аллазӣнаи кутуби алайҳими алқтли إлии мзоҷъҳми أии мсоръҳм . Дар ин ояти рад қадреа ва мӯътазилааст ки мигўинд : қатл бар кас на навиштаанд , ва он касро ки киштанд на боҷли мард . Ва ин мухолифат нас қуръонаст ки гуфт ъзу ъло : лбрзи аллазӣнаи кутуби алайҳими алқтл . Ва азин ҷост ки муфассирон гуфтанд дарин оят мзмраст ки :у ҳонти оҷолҳми илои мзоҷъҳм .

Ва либтлии аллоҳи мо фии сдўркм ҳар лоам ки дар арабят ояд ки на « лоами малик » буд на « лоами амр » , онро « лоами ибтидо » гӯйанд . Чунон ки ту касеро гӯйӣ : фарои фалон айдун ва айдун гӯй . ӯ ҷавоб диҳад : « то байнам ӯро » ин лоам дар сухан лоам ибтидост муъаллақ бар замир ё бар хитоби мухотаб . Ва « либтлӣ » ва « лимҳс » дар ҳар ду калима лоам ибтидост .

Ва алмҳс « алтқиаҳ » иқол « фарси ммҳўс » , азои лами икни фии ҳўоФрҳои рҳл .

Ва маънии алоиаҳ : либтлии аллоҳи мо фии сдўркми аиҳо алмноФқўни феъли мо феъли явми аҳаду лимҳс эй литҳру икшФи мо фии қлўбкми аиҳо алмؤмнўни ман алрзои бқзоءи аллоҳ .

Ва аллоҳи алӣами бзоти алсдўр эй бмои идўри фии алоФкор ,у иътрзи фии алнФўс ,у бмои фии улқулуби ман алнФоқу алоямон .

Қавлаи таъолӣ : إни аллазӣнаи тўлўои мнкм . . . Алоиаҳи ин хитоб бо мؤмнонст , мегуяд : эшон ки пушт бидоданд бҳзимт , ва аз қаттоли душмани баргаштанд аз миёни шумо ки муъминонед явми алтқии алҷмъони он рӯз ки ҷамъи муъминону ҷамъи кофарони ҳамдидори гаштанд , ва бар ҳам расиданд , он шайтон буд ки дар роҳ эшон омад , ва эшонро бар он зиллат дошт , ва он кори эшонро бророст . Ва ин дар роҳ омадани шайтон ва эшонро аз саботи биФкндн , бшўмии он буд ки фармони расӯл ( с )ро хилоф карда буданд ,у маркази бгзоштаҳ . Пас раби Алъоламин эшонро узри ниҳод ва афв кард , гуфт :у лақади ъФои аллоҳи анҳуам . Ва гуфтаанд ки маъсияти эшон он буд ки порсол ба бадар рағбат карда буданд дар Фдоءи мушрикон ,у бозФрўхтни эшон , ки ббдр бадаст оварда буданд ,у бнкштни эшон , пас раби Алъоламин узр эшон биниҳод ва он маъсият азишон дар гузошт ва афв кард ва гуфт : лақади ъФои аллоҳи анҳуам . Муфассирон гуфтанд : Усмони бен ъФон аз эшон буд ,у рофеъи бен алмълӣ ,у хориҷаи бен зайд ,у ҳзиФаҳи бен Утбаи бен рабеъа , Усмони бен ақаба ,у Амри бен ақаба . Мардӣ аз ибн умр пурсед ки Усмон ба бадари ҳозир буд ? гуфт : на , гуфт : ббиъаҳи алрзўони ҳозир буд ? гуфт : на , гуфт : аз ҷумлаи эшон буд ки явми алтқии алҷмъон ? гуфт : буд . Ибни умрро гуфтанд ки : ин дар Усмон айб меҷӯяд бойен ки мегуяд . Ибн умр гуфт : аммо бадари ?фони расӯли аллоҳ ( с ) қади зарби ?лаи бсҳмаҳ . Аммо байъаи алрзўони Фқди боиъи ?лаи расӯли аллоҳ ( с )у яди расӯли аллоҳи хайри ман яди Усмон , ва аммо аллазӣнаи тўлўои мнкми явми алтқии алҷмъони Фқди ъФои аллоҳи анҳуам ани аллоҳи ғафури ҳалим .