Ва ҳўи ҳакими Абулқосими ҳасани бен асҳқи бен шарафи шоҳ аз машоҳӣри ҳукамо ва шуъаросту китоби шоҳномаи вай бар ҳикматаши гўост . Ҳамагии Фсҳо ба устодии вай иқрор доранду қавл ӯро ҳуҷҷат мешуморанд . Аз ғояти иштиҳори колшмси фии васати алнҳори муҳтоҷ ба тавзеҳ ҳол нест агарчӣ сухани сароеи маърӯфи валикин ба сифати зуҳду тақво мавсуфаст . Дар муҳаббату хулӯси ҳазрати шоҳи вилояту аҳли байти ҳидояти ҷади балиғи фармӯда . Чунонкии султони Маҳмӯди бештар ба ҳамин сабаб аз ҳаким ранҷиду азўФои аҳди домани дркшид ва то домони қиёмати заҳр маломат чашид ва ба ҳакими нисбат рФз дод вдри таҳдеду сиёсати кушод . Шарҳи ин маънӣ дар таворихи мстўр ва дар алснаҳу афвоҳ мазкӯраст . Гӯйанд ки чун ҷаноби ҳаким вафот ёфт шайхи Абулқосим курконе фармуд ки ҳакими тамомати умри худро сарфи мадҳат мҷўсиаҳ намӯд , ман бар ваии намози нгзорм ва дар ҳамон шаби ҳакимро ба хоб дид дар мақоми мўқнони муқӣм ва дар рӯҳу райҳони ҷинати Наим . Азуӣ пурсед ки ин манзалат ба чаҳ ёфтӣ ? ҳаким гуфт : ба ин байт ки дар тавҳиди ҳақи субҳона ва таъолӣ гуфтаам :
Ҷаҳонро баландӣу пастии туе
Надонам чаҳ эй ҳарчӣ ҳастӣ туе
Китоби вай маърӯфасту ашъори дигар низ дорад . Вале зимни ҳолоту ҳикоёти мулӯки бостон ва дар оғозу анҷом ҳар достон дар олами насиҳату мавъизаи суханон ҳакӣмона дорад ки баъзе аз онҳо ниҳоят латофат дорад . Ғараз , вФотш дар санаи 411 ва ин афрод аз китоб ӯ тимно эрод шуд :
Дар тавҳиди эзад таъолӣ гуяд
Ба бинандагони офаринанда ро
Набинӣ маранҷон ду бинанда ро
Хиради рови ҷонро ҳамеи синҷид ӯ
Дар андешаи сахта кӣ гунҷад ӯ
Ба ҳастяш бояд ки хстўи шӯй
зи гуфтори бекори иксўи шӯй
Азин пардаи бартари сухан гоҳ нест
з ҳастӣ мари андеша огоҳ нест
зи роҳи хирад дар нигари андакӣ
Ки маънии мардум чаҳ бошад яке
Туро аз ду гетӣ бароварда анд
Ба чандини миёнҷӣ бпрўрдаҳ анд
Нахустин фитрати пасини шумор
Туе хештанро ба бозии мадор
Чаҳ гуфт он худованди танзили ваҳй
Худованди амр ва худованд наҳй
Ки ман шаҳри илмами алӣам дар аст
Дурусти ин сухани қавл пайғамбар аст
Гувоҳии даҳум кин суханро з ӯст
Ту гӯйӣ ки гӯшам ба овоз ӯст
Набошад биҷуз бе падари душманаш
Ки яздон бисӯзад ба оташи таниш
Ҷаҳонои мпрўр чу хоҳии дуруд
Чу мебдрўӣ парваред Н чаҳ суд
Дар насиҳати одаму фаноӣ олам гуяд
Барории сирриро ба чархи баланд
Сипоряш ногуҳ ба хоки нижанд
Биё то ҷаҳонро ба бад наспурем
Ба кӯшиши ҳамаи даст некӣ барем
Басои рўзгоро ки бар кӯҳу дашт
Гузаштааст ва чандин бихоҳад гузашт
Ҷаҳон чун шумо дид ва бинад басӣ
Нахоҳад шудани роми худ бо касе
Яке нукта гӯям агар бишинавӣ
Ҳрони тухми кории ҳамон бдрўӣ
Бародарати чандон бародар буд
Куҷои мари турои тоҷ бар сар буд
Чу пажмурда шуд рӯй рангини ту
Нагардад дигар гирди болини ту
зи гетӣ бибояд турои ёри ҷуст
Накукорӣу ростии кори ҷуст
Чу бистари з хокасту болини зхшт
Дарахтӣ чаро бояд аз кибри кишт
Сипеҳри барин гар кашад зини ту
Саранҷом хиштаст болини ту
Маёзор мӯрӣ ки дона каш аст
Ки ҷон дораду ҷони ширин хуш аст
Ҳаме то туоне зи дониши магарад
Ки дониш кунад марди пайдои зи мард
Агар тӯшаи мони никномӣ буд
Бидон сӯи равони баси гиромӣ буд
Чу зини тангнои гаулӯгири хок
Расад поки рӯҳат ба фирдавси пок
Сӯии пойгоҳи баландии рисӣ
Бидон ҳазрати арҷмандии рисӣ
Вале зинда бар чарх натавон гузашт
Ба марги он раҳ пок битавон навишт
Ҷаҳонро чунинаст созу ниҳод
Ки ҷзмргро каси з модар назод
Хиради рови дайнро раҳ дигар аст
Ки ҳар ғофилиро на андар хур аст
Агар марг додаст бедод чист
з дод ин ҳама дод вФрёд чист
Дил аз нури имонгар оканда Эй
Турои хмшӣ ба агар банда Эй
Чунинаст расми сарои сипанҷ
Танӣ зу ба роҳати танӣ зу ба ранҷ
Ҷаҳонро чаҳсозӣ ки худ сохта аст
Ҷаҳондори зини кор пардохта аст
Ки ҳар гуҳ ки ту ташнаи гаштӣ ба хӯн
Биёлудӣ он ханҷари оби гаван
Замона ба хӯни ту ташна шавад
Бар андоми ту мӯӣ дашна шавад
Шикорем як сари ҳамаи пеши марг
Сиррии зери тоҷу сиррии зери тарк
Чу омадаш ҳангом берун кунанд
Вазон пас ндонем то чун кунанд
Прокндгоним агар ҳамраҳ аст
Дарозаст кораш вагар кӯтаҳ аст
Барину барони рӯз ҳам бугзарад
Хирадманди мардум чаро ғам хӯрд
Чунинаст кирдори чархи баланд
Ба дастии кулоҳ ва ба дастии каманд
Чу шодон нишинад касе бо кулоҳ
Ба хам камандаш рибоед зи гоҳ
Дариғо набинад каси оҳӯии худ
Туро равшан ояд ҳамаи хуии худ
Ҷаҳони сар ба сари ҳикмат въбрт аст
Взўи баҳраи ғофилон ғифлат аст
Чапу рост ҳар сӯи шитобами ҳаме
Саропоӣ гетӣ наёбам ҳаме
Яке бад кунад нек пеш оядаш
Ҷаҳони бандаи бахт хеш оядаш
Яке ҷуз ба некӣ замин насупурд
Ҳаме аз нижандии дамаши бФсрд
зи гардандаи хуршедат то тираи хок
Ҳамаи гавҳарони зи оташу оби пок
Ба ҳастӣ яздон гувоҳӣ диҳанд
Равони туро равшаноӣ диҳанд
Чу ҷонат шигифтаст тани ҳам шигифт
Нахуст аз худ андоза бояд гирифт
Ба як дам задани рстӣ аз ҷону тан
Ҳамеи бас бузург оядат хештан
зи қаъри замин то ба чархи баланд
зи хуршед то тираи хоки нижанд
Паии мӯр бар ҳастӣ ҳақи гўост
Ки мо бандагонем ва ӯ подшост
Маниш паст гардад касеро ки гуфт
Манам ки ба дониш касе нест ҷуфт
Тануманди кӯро хирад ёр нест
Ба гетии кас ӯро харидор нест
Чу бошад хирад ҷон набошад равост
Хирад ҷон ҷонаст виздони гўост
Туро хӯрд бисёр бгзоидӣ
Чу андаки хурии зӯри бФзоидӣ
Чу яздони парастии писандида Эй
Ҷаҳон чун тани ту , ту чун дида Эй
Кас ар прсдт ҳарчӣ доне бигӯӣ
Ба бисёр гуфтан мабар обрӯӣ
Агар чанд гардад парастиши дароз
Чунон дон ки ҳаст аз ту ҳақ бе ниёз
Ба кирдори дарё буд кори шоҳ
Яке зу ғании дайгарӣ зу табоҳ
зи дарёи яке рег дорад ба каф
Дигар дар бибояд миёни садаф
зи шаҳи як замони шаҳд ва шераст баҳр
Ба дигари замон чун гзоиндаҳи заҳр
Чу гӯйӣ ки роҳи хиради тўхтм
Ҳама ҳарчӣ боистам омухтам
Яке нағз бозӣ кунад рӯзгор
Ки бншондти пеши омӯзгор